تحلیل و ارزیابی مواضع پزشکیان در سفربه نیویورک
اسدالله افشار
اشاره
رئیس‌جمهور که به منظور شرکت و سخنرانی در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد[1] به نیویورک سفر کرده بود، پس از تشریح مواضع جمهوری اسلامی ایران در این نشست و نیز دیدار با سران و مقامات 9 کشور و سازمان بین‌المللی، از نیویورک عازم جمهوری اسلامی ایران شد. رئیس‌جمهور در جریان این سفر با رؤسای جمهور فرانسه، سوئیس، فنلاند، بولیوی، عراق، نخست‌وزیر نروژ، ولیعهد کویت، دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای اتحادیه اروپا دیدار و گفت‌وگو کرد.
پیام‌های پزشکیان در این سفر
سفر(4روزه) و سخنرانی رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل و رایزنی‌های دوجانبه‌ای که درحاشیه آن انجام شد،درزمانی حساس وپرتنش انجام گرفت؛زمانی که «اسنپ‌بک» تحریم‌ها، تنش‌های منطقه‌ای و فصل جدیدی از رقابت‌های دیپلماتیک میان ایران، اروپایی‌ها، آمریکا و بازیگران منطقه‌ای (از جمله اسرائیل) هم‌زمان شده‌اند. پیام‌های پزشکیان — تأکید بر صلح‌دوستی، ایستادگی در برابر «زورگویی»، اعلام آمادگی برای همکاری باآژانس بین‌المللی انرژی اتمی درکناررد درخواست‌های آمریکا برای توقف کامل غنی‌سازی و تأکید برباقی‌ماندن ایران درپیمان NPT — ترکیبی از سه هدف کلیدی را دنبال می‌کند:
۱) متقاعدسازی مخاطب جهانی و رسانه‌ای؛
۲) پیام‌دهی بازدارنده به دشمنان؛
۳) آرام‌سازی و تقویت پایگاه داخلی.
گزارش‌ها و نقل‌قول‌های منتشرشده از این سفر و گفت‌وگوها توسط رسانه‌های داخلی و بین‌المللی در دسترس است.
تحلیل و ارزیابی این سفر
۱) بازیابی روایت و هدف‌گذاری دیپلماتیک
مهم‌ترین عملکرد این سفر، تلاش برای «بازنمایی روایت» ایران در عرصه بین‌المللی — از تریبون سازمان ملل و در ملاقات‌های دوجانبه — بود. پزشکیان سعی کرد ایران را هم‌زمان صلح‌جو و مقتدر معرفی کند: یعنی «به دنبال جنگ نیستیم اما اگر مورد حمله قرار بگیریم، پاسخ خواهیم داد.» این پیام برای سه مخاطب طراحی شده است:
مخاطب اول؛ مخاطب داخلی (قوای سیاسی و افکار عمومی داخل ایران): نشان دادن توان دیپلماتیک و حفظ اقتدار؛
مخاطب دوم؛مخاطب اروپایی و آژانس بین‌المللی: اعلام آمادگی برای همکاری و شفاف‌سازی به شرط حذف پیش‌شرط‌های تحمیلی؛
مخاطب سوم؛مخاطب آمریکایی و اسرائیلی: هشدار بازدارنده و نمایش اراده مقاومت.
این استراتژیِ پیام‌رسانی منطقی و قابل فهم است، زیرا در شرایطی که فشارها و تحریم‌ها بازمی‌گردند، دولت تلاش می‌کند هم‌چنان مرز بین «مذاکره‌پذیری» و «عدم تسلیم» را حفظ کند. گزارش‌ها نشان می‌دهد او در دیدار با برخی رهبران اروپایی بر همین خطوط اصرار داشته است.
۲) موضع نسبت به پرونده هسته‌ای و «اسنپ‌بک»؛منطق و محدودیت‌ها
پزشکیان هم‌زمان اعلام آمادگی برای همکاری با آژانس و رد پیشنهادات «صرف‌نظر کامل از غنی‌سازی در ازای تعلیق موقت تحریم‌ها» کرده است. این ترکیب (همکاری مشروط + حفظ حق غنی‌سازی) بازتابی از محاسبه راهبردی است.
ایران می‌کوشد زمینه حقوقی و فنی را برای ادامه برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز حفظ کند، اما فضای سازش را محدود می‌سازد تا از امتیازدهی یک‌طرفه جلوگیری کند. در عین حال، تحرکاتی مثل اجرای مکانیزم «اسنپ‌بک» و بازگشت تحریم‌ها، ابزار فشار را افزایش می‌دهد و فضای مذاکرات را تنگ‌تر کرده است؛ گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که بازگشتِ احتمالیِ تحریم‌ها (اسنپ‌بک) دیپلماسی را برای ایران دشوارتر کرده و ناظرین بین‌المللی بر موضوع دسترسی و شفافیت تأکید دارند. این واقعیت عملی، معنای «آمادگی برای شفاف‌سازی» را تضعیف یا پیچیده می‌کند مگر اینکه اقدامات اعتمادساز ملموسی انجام شود.
از نگاه تحلیل گران غربی اگر ایران صرفاً شعار«آمادگی برای همکاری» بدهد اما گام‌های راستی‌آزمایی و دسترسی ملموس به آژانس نداشته باشد،اروپاییان وآژانس مجدداً به سمت همراهی با آمریکا یاتوجیه اقدامات تنبیهی متمایل خواهند شد.آنان با عینک آپارتایدی خودمی گویندادعا ورفتارباید همگرایی داشته باشند تا مؤثر باشد!
۳) پیام بازدارنده و مخاطره تنش‌زایی
اظهار «ما از جنگ نمی‌ترسیم اما پاسخ کوبنده می‌دهیم» از سوی دکتر پزشکیان یک ترکیب کلاسیکِ بازدارنده است؛ هم پیام روانی به دشمن (ایجاد هزینه بالقوه برای حمله) و هم آرامش‌بخش برای افکار عمومی داخلی. این رویکرد از نظر سیاسی معمولاً دو خاصیت دارد:
1- در کوتاه‌مدت، به تثبیت پایگاه داخلی و واحد نشان دادنِ دولت کمک می‌کند؛
2- در بلندمدت، اگر با کانال‌های کاهش تنش و مدیریت بحران همراه نشود، خطر «محاسبه غلط» و تشدید تصاعدی بحران را دارد— مخصوصاً وقتی که بازیگران خارجی(مثل آمریکا و اسرائیل)ملاقات‌ها و برنامه‌ریزی‌های دوجانبه‌ای را دنبال می‌کنند که می‌تواند تصمیم‌سازی‌های تهاجمی را تقویت کند. در واقع برنامه ملاقات ترامپ با نتانیاهو و محورهای مرتبط با امنیت منطقه، یکی از عواملی است که فضای ریسک را بالا می‌برد.
۴) حقوق بین‌الملل و پیمان NPT؛پیامدها و عقلانیت راهبردی
پزشکیان به‌صراحت گفت ایران مایل به خروج از NPT نیست؛ این گزاره راهبردی مهمی است. ماندن در NPT به ایران امکان مانور سیاسی و حقوقی در مجامع بین‌المللی را می‌دهد و هزینه بین‌المللی برای اتخاذ گام‌های هسته‌ای نظامی را افزایش می‌دهد. لذا اعلام باقی‌ماندن در NPT هم برای اعتبار بین‌المللی و هم برای محدود کردن بهانه‌های قانونی علیه ایران اهمیت دارد.
با این حال، تهدیدهای لفظی نسبت به خروج یا اقداماتی که باعث کاهش شفافیت گردد می‌تواند بلافاصله به واکنش سیاسی و حقوقی بین‌المللی بیانجامد و در عمل ایران را در موقعیت انزوا قرار دهد.
۵) کارکرد داخلیِ سیاسی و پیام به نهادهای رقیب
این نوع مواضع برای رئیس‌جمهور دو هدف داخلی دارند:
۱) خنثی‌سازی انتقادات داخلی مبنی بر «ناتوانی در برابر فشارها»؛
۲) رقابت هنجاری با جریان‌های تندرو یا محافظه‌کار که ممکن است خواستار سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری باشند.
اعلامِ هم‌زمانِ «آمادگی برای گفت‌وگو» و «رد پیش‌شرط‌ها» موقعیت سیاسی وی را به‌عنوان میانجی‌ای که نه اهل تسلیم است و نه جنگ‌طلب، تقویت می‌کند؛ امّا موفقیت این تاکتیک بستگی به نتایج ملموس دیپلماتیک دارد (مثلاً کاهش تحریم‌ها یا به دست آمدن امتیازهای مشخص از اروپا).
نقاط قوت مواضع پزشکیان
1-پیام‌بخشی هماهنگ: هم «صلح‌طلبی» و هم «بازدارندگی» مطرح شد که می‌تواند هم مخاطب داخلی و هم بین‌المللی را هدف بگیرد.
2-حفظ توازن حقوقی: اعلام تمایل به باقی‌ماندن در NPT باعث می‌شود ایران از منظر حقوق بین‌الملل دست برتر یا لااقل دفاع حقوقی داشته باشد.
3-تلاش برای شکستن انزوای رسانه‌ای: سخنرانی در سازمان ملل و مصاحبه‌ها (مثلاً NBC) ابزاری برای متأثر ساختن افکار عمومی جهانی بوده است.
جان کلام این که؛ سخنان و اقدامات پزشکیان در نیویورک هم منطقی و هم محتاطانه بودند: او خواستار صلح و شفافیت است، اما زیر بار «پیش‌شرط‌های تحمیلی» نمی‌رود.
دوشنبه: 7 / 07 / 1404- 5 ربیع الثانی 1447- 29 سپتامبر 2025
چاپ در پایگاه خبری تحلیلی نیک رو: دوشنبه 7 / 07 / 1404- 04 : 09– شناسه: ۱۱۳۰۸۴
لینک کوتاه: https://www.nikru.ir/p/113084
[1] - نشست سالانه سازمان ملل با حضور سران کشورها به یکی از محورهای اصلی دیپلماسی بین‌المللی تبدیل شده است که تصویری زنده از تعاملات سیاسی، چالش‌ها و همکاری‌های جهانی ارائه می‌دهد؛ بنابراین حضور رئیس‌جمهور در این اجلاس و محورهای سخنرانی در آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به گزارش ایسنا، نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مهم‌ترین گردهمایی سیاسی بین‌المللی است که هر سال در ماه سپتامبر در مقر سازمان ملل در نیویورک برگزار می‌شود. این نشست از سال ۱۹۴۵، که سازمان ملل تأسیس شد، به صورت منظم برگزار می‌شود و سران کشورها، رؤسای دولت‌ها، وزرای خارجه و نمایندگان عالی‌رتبه کشورهای عضو در آن شرکت می‌کنند. نشست سالانه فرصتی است تا رهبران جهان درباره موضوعات کلیدی بین‌المللی نظیر صلح، امنیت، توسعه اقتصادی، تغییرات اقلیمی و حقوق بشر به بحث بپردازند. سخنرانی‌های سران کشورها در این نشست، الگویی جهانی در سیاست‌ورزی بین‌المللی ایجاد کرده است. هر سال در بخش آغازین نشست، سران کشورها فرصتی برای ارائه دیدگاه‌ها و مواضع خود درباره مسائل جهانی دارند.
