پایان دوران سرد روابط مصر و ترکیه با یکدیگر

اسدالله افشار

عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر، برای اولین بار پس از 12 سال اختلاف با هم‌تای ترک خود؛ روز چهارشنبه 4 سپتامبر(14 شهریور) در اولین سفر رسمی خود به ترکیه، وارد آنکارا شد.

سفر سیسی به آنکارا پس از سفر اردوغان به قاهره در ماه فوریه، که هر دو کشور آن را تاریخی توصیف کردند، صورت گرفته است و نشان دهنده پایان رسمی قهر دیپلماتیک و سیاسی بین دو دولت است. در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ اولین رئیس‌جمهور منتخب مصر، محمد مرسی، را در یک کودتای نظامی سرنگون کرد و بعدا به عنوان رئیس‌جمهور جانشین او شد.

ترکیه در آن زمان روابط نزدیکی با گروه اخوان المسلمین داشت و می‌خواست روابط فراگیری با مرسی برقرار کند و این را به عنوان «محور آنکارا - قاهره» تعریف می‌کرد. بعد از سرنگونی مرسی، ترکیه یکی از کشورهایی بود که به شدت به کودتای سیسی واکنش نشان داد و این موضع را برای مدت طولانی حفظ کرد.

در این سال‌ها که روابط دو کشور در دشوارترین وضعیت خود قرار داشت و تماس‌های دیپلماتیک کاملا قطع شده بود، اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، شخصا سیسی را در سخنرانی‌هایش هدف قرارداد و حتی در کمپین‌های انتخاباتی‌اش او را «قاتل» و «کودتاچی» نامید و اعلام کرد که «هرگز با رهبرانی مثل سیسی دست نخواهد داد».

بعد از رویدادهای سال ۲۰۱۳، سردترین دوران روابط ترکیه و مصر آغاز شد؛ روابطی که در سال آینده ۱۰۰ ساله خواهد شد.

ریاست جمهوری ترکیه قبل از سفر سیسی اعلام کرد: روابط ترکیه و مصر در همه ابعاد مورد بررسی قرار خواهد گرفت و گام های مشترک احتمالی نیز در دوره آینده برای توسعه بیشتر همکاری ها، مورد ارزیابی واقع خواهد شد.

عبدالفتاح سیسی قرار است در جلسه «شورای عالی همکاری‌های راهبردی ترکیه و مصر» شرکت کند.

اولین سفر سیسی به ترکیه که در سال ۲۰۱۳ از طریق کودتا در مصر به قدرت رسید، اهمیت بسیار زیادی دارد، چرا که تبلور تبدیل شدن «دشمنی بزرگ» به «دوستی بزرگ» در روابط آنکارا-قاهره است.

رجب طیب اردوغان و سیسی در این دیدار توافق‌نامه‌هایی را امضا خواهند کرد که روابط دوجانبه را به سطح جدیدی ارتقا خواهد داد.

این دو رییس جمهور در مورد مسائل جاری منطقه ای و جهانی به ویژه حملات اسرائیل به غزه و سرزمین های اشغالی فلسطین تبادل نظر خواهند داشت.

گویا رئیس‌جمهور مصر با یک هیئت بزرگ شامل وزرا و مقامات بلندپایه به آنکارا سفر کرده است.

انتظار می‌رود در چارچوب «شورای عالی همکاری‌های راهبردی» که برای اولین بار تشکیل می‌شود، گام‌هایی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه و همکاری در زمینه‌هایی مانند گردشگری، حمل و نقل، انرژی، گردشگری و صنایع دفاعی برداشته شود.

هر دو رییس جمهور در دیدار ۱۴ فوریه، هدف را افزایش حجم تجارت به ۱۵ میلیارد دلار در پنج سال تعیین کردند.

چند تن از مقامات ترکیه در سخنانی قبل از این سفر به نشریه انگلیسی میدل ایست آی گفتند که آنکارا مایل است به قاهره تسلیحات به ویژه هواپیماهای بدون سرنشین بفروشد و همکاری های انرژی و تجاری خود را افزایش دهد.

یک مقام ترکیه ای به میدل ایست آی گفته است که انتظار می رود اردوغان و سیسی در این سفر روز چهارشنبه؛ در زمینه های مالی، انرژی، محیط زیست، برنامه ریزی شهری و بهداشت توافقنامه هایی را امضا نمایند.

بیلگهان اوزتورک، کارشناس منطقه ای در اندیشکده ستا مستقر در آنکارا، به میدل ایست آی گفته است که آنکارا قصد دارد منابع گازی خود را متنوع کند و به دنبال افزایش میزان واردات گاز طبیعی مایع (LNG) خود از مصر است.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه ماه گذشته در جریان سفر به قاهره گفت که هر دو کشور بر گسترش دامنه توافق تجارت آزاد و راه اندازی مجدد خط حمل و نقل دریایی رورو بین مرسین و اسکندریه متمرکز هستند.

بیلگهان اوزتورک، گفت: «روابط بین دو کشور چند وجهی است زیرا هر دو در خاورمیانه برای گفتگوهای آتش بس غزه و لیبی و سومالی همکاری می کنند. این یک دیدار بسیار نمادین است اما به این معناست که آنهامی خواهند به جهان نشان دهند که مایلند برای بازگرداندن صلح به منطقه با یکدیگر همکاری کنند."

عمار فاید، تحلیلگر مصری در خصوص این دیدارمی گوید: «این دیدار با آغاز یک شورای همکاری راهبردی بین دو کشور که نشان دهنده بالاترین سطح هماهنگی بین دو کشور است، عادی سازی را به یک چارچوب نهادی تبدیل خواهد کرد».

به گزارش رسانه های مصری، اولین جلسه این شورا روز چهارشنبه برگزار می شود.

عمار فاید، تحلیلگر مصری افزود: این شورا سالانه مانند مدلی که ترکیه با امارات دارد تشکیل می شود.

فروش پهپاد؛ نقطه عطف روابط دوجانبه و عوارض بالقوه آن

یکی از پیشرفت ها در روابط می تواند فروش هواپیماهای بدون سرنشین و سایر تجهیزات نظامی به مصر باشد.

یک هیئت نظامی بلندپایه مصری در ماه می از دو تولیدکننده عمده هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه، بایکار و TAI بازدید کرد.

منابع آگاه به این مذاکرات گفتند که مصر همچنین برای خرید شناورهای گشت دریایی کلاس حصار تولید شده توسط شرکت دولتی ASFAT ترکیه ابراز علاقه کرده و در مورد امکان دریافت خدمات نوسازی برای خودروهای زرهی جویا شده است. یکی از منابع صنایع دفاعی به میدل ایست آی گفت: «هم TAI و هم بایکار اوایل سال جاری به ارتش مصر پیشنهادهایی ارائه کردند. با این حال، مصری‌ها هنوز در مورد فروش احتمالی کشتی‌های گشتی و نوسازی خودروهای زرهی اقدامی انجام نداده‌اند.»

عمار فاید، تحلیلگر ژئوپلیتیک و مسئول تحقیقات در ترکیه گفت: «فروش پهپادهای ترکیه به مصر، اگر در این سفر یا در آینده انجام شود، نقطه عطف مهمی در روابط دو کشور خواهد بود... اگر مصر هواپیماهای بدون سرنشین از ترکیه خریداری کند، فصل جدیدی در روابط تلقی خواهد شد، چیزی که از زمان تأسیس جمهوری ترکیه تاکنون رخ نداده است».

او افزود: «این نوع همکاری مستلزم روابط بلندمدت است و بعد جدیدی از همکاری را معرفی می کند. اگر پهپادهای ترکیه ارسال شوند، به این معنی است که سربازان ترکیه برای مدتی به مصر می‌روند تا ارتش مصر را برای عملیات مشترک آموزش دهند... همکاری نظامی توجیهی برای روابط بلندمدت بدون توجه به هرگونه اختلافی است. ترکیه برای این مسئله مشتاق است، اما مصر حداقل تا ماه مه در این زمینه محتاط بود».

با این حال، از سوی دیگر، فروش پهپاد بالقوه به مصر می تواند روابط با اتیوپی، متحد ترکیه را که تنش هایش با مصر در بالاترین حد خود قرار دارد، پیچیده کند.

اما اتیوپی با وجود مخالفت کشورهای پایین دستی مصر و سودان که سهم آب نیل در نتیجه این پروژه کاهش می یابد، طی سه سال گذشته به پر کردن سد رنسانس به صورت یکجانبه ادامه داده است.[1]

تجارت دوجانبه بهبود می بابد

از آنجا که روند عادی سازی بین دو کشور در سال 2021 آغاز شده، تجارت دو جانبه به طور قابل توجهی میان دو کشوربهبود یافته است. در حال حاضر تخمین زده می شودبا وجود این که 720 شرکت ترکیه ای در بازار مصر فعالیت می کنند، سرمایه گذاری های ترکیه در ماه فوریه به 2.5 میلیارد دلار رسیده اند و به گفته مقامات ترکیه پیش بینی می شود تا پایان سال به 3 میلیارد دلار نیز ارتقاء یابد.

حجم تجارت فعلی بین دو کشور تقریباً 7 میلیارد دلار است ، اما اردوغان قصد دارد آن را به 15 میلیارد دلار افزایش دهد.

کارشناسان اقتصادی می‌گویند با جمعیت قابل توجه دو طرف و نزدیکی جغرافیایی، پتانسیل تجارت پرسود بسیار زیاد است.

مراد علی، که خودیک یک استراتژیست و سرمایه‌گذاراست دراین زمینه، گفته است: «موقعیت‌های جغرافیایی منحصربه‌فرد هر دو کشور می‌تواند ترکیه را به دروازه مصر برای صادرات محصولات به آسیای مرکزی، به ویژه کشورهای ترک زبان و بالکان تبدیل کند، جایی که ترکیه دارای قدرت نرم و حضور قدرتمندی است... برعکس، مصر به عنوان دروازه‌ای برای ورود ترکیه به بازار آفریقا، به ویژه با توافق COMESA و معافیت‌های گمرکی و سایر مزایایی که ارائه می‌دهد، عمل می‌کند».

علاوه بر این، مصر مشتاق بومی‌سازی تولید برای کاهش هزینه‌های واردات است و ترکیه نیز به دنبال توسعه تولید در مصر است و از توافقات مصر با کشورهای آفریقایی استفاده می‌کند.

توافق نامه های مقدماتی قبلاً طی سه سال گذشته در یک منطقه صنعتی در مارسا ماتروه و دیگری در کانال سوئز انجام شده است.

مناطق صنعتی ترکیه با پیشرفت روابط بین دو کشور در طی یک سال گذشته گسترش یافته است.

طبق گفته عمار فاید، تحلیلگر ژئوپلیتیک و مسئول تحقیقات در ترکیه؛ علاقه ترکیه برای گسترش بازارهای خارجی آن ناشی از لزوم غلبه بر هزینه های بالای تولید در ترکیه به دنبال بحران اقتصادی و تورم است که بر توانایی های تولید کنندگان کوچک و متوسط ​​تأثیر گذاشته است که دیگر نمی توانند با دستمزدهای فعلی با بازارهای خارجی رقابت داشته باشند.

وی به می گفت: "بازار مصر هنوز نسبت به ترکیه تولید ، نیروی کار و انرژی بسیار کمتری دارد که با جذب ارز خارجی و ایجاد فرصت های شغلی به نفع مصر است."

تنش های مدیترانه شرقی

به گفته تحلیل‌گران، علی‌رغم رونق تجاری قابل توجه و این واقعیت که مصر به بزرگترین شریک تجاری ترکیه در آفریقا تبدیل شده، انگیزه اصلی ترکیه برای توسعه روابط، منافع این کشور در تعیین مرزهای دریایی در شرق مدیترانه بوده است.

ترکیه به دنبال امضای توافقنامه تعیین مرزهای دریایی با مصر در شرق مدیترانه است، اما مصر با تلقی از پذیرش ادعاهای ترکیه در مورد مرزهای دریایی خود، در متحد کردن متحدانش در شرق مدیترانه محتاط است.

یکی از اهداف ترکیه در دریای مدیترانه این است که اطمینان حاصل شود که درگیری دوجانبه باقی مانده با یونان به یک درگیری گسترده تر منطقه ای تبدیل نمی شود، همانطور که این مهم با اتحاد بین مصر، یونان، قبرس و اسرائیل در مجمع گاز دریای مدیترانه شرقی مشاهده می شود. به گفته خالد فواد ، متخصص انرژی و تحلیلگر ژئوپلیتیکی ، بخشی از اتحاد ژئوپلیتیکی گسترده تر علیه ترکیه است.

مصر هنگام تأسیس این مجمع در سال 2020 ترکیه را مستثنی کرد و دومی را وادار کرد که برای حفظ منافع خود سعی در ساختن پل هایی با قاهره کند.

فواد به میه گفت: "ترکیه به دنبال از بین بردن این اتحاد و شکستن انزوای آن در دریای مدیترانه شرقی است و هدف آن حفظ درگیری تاریخی با یونان به عنوان یک مسئله دو جانبه است."

ترکیه توافق نامه های مشخص سازی دریایی را با لیبی و یونان امضا کرده است و امضای توافق مشابه با مصرهم باعث تقویت موقعیت ترکیه در دریای مدیترانه می شود.

با این حال، حتی اگر مصر هرگونه توافق با ترکیه را امضا کند ، با چیزی که مغایرت با اتحاد خود با یونان باشد موافق نخواهد بود.

"اتحاد با یونان برای محاسبات مصر در دریای مدیترانه شرقی مهم است ، که از دید مصر ، قدرت و تعادل در نفوذ منطقه ای را در مقایسه با ترکیه فراهم می کند."

اختلاف دو کشور بر سر لیبی

فواد می گوید: "مصر هرگونه حضور نظامی خارجی در کشورهای همسایه را غیرقابل قبول می داند ، اما ترکیه در غرب حضور دارد و بعید است که از نفوذ خود چشم پوشی کند."

برای ترکها ، حضور آنها در لیبی، براساس توافق با دولت مشروع ، مشروع است.

فراتر از این تقاضا ، ترک ها مایل به دستیابی به تفاهم با مصر هستند.

این تحلیلگر خاطرنشان کرد: هر شکلی از درک که به جنگ داخلی در لیبی پایان دهد ، مورد استقبال ترکیه قرار می گیرد. "به عنوان مثال، این امر از روابط بهبود یافته بین ترکیه و ژنرال بازنشسته خلیفه هافتار در بنغازی در شرق مشهود است، چنان چه پسران هافتار هم اکنون در ترکیه تجارت می کنند ودارای منافع تجاری هستند.

"اوضاع به سمتی پیش می رود که دو کشور مصر و ترکیه چاره ای جز دستیابی به تفاهم در لیبی ندارند."[2]

پنجشنبه: 15 / 06 / 1403- 1 ربیع الاول 1446- 5 سپتامبر 2024

[1] - وزیر امور خارجه مصر روز یکشنبه1 سپتامبر( 11شهریور ماه) با ارسال نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتیوپی را به نقض قوانین بین‌المللی و توافقات سه جانبه با مصر و سودان و استفاده از مذاکرات به عنوان پوششی برای تحمیل یک عمل انجام شده، متهم کرد. قاهره، با هماهنگی آنکارا، همچنین متعهد شد که نیروی نظامی خود را به عنوان بخشی از یک ماموریت صلح برای مقابله با تلاش اتیوپی برای ایجاد پایگاه دریایی از طریق دولت جدایی‌طلب سومالی لند، مستقر کند. یک مقام سومالی هفته گذشته گفت که مصر تسلیحات به سومالی تحویل داده است و در جدیدترین چالش مصر با اتیوپی به سربازان این کشور آموزش خواهد داد.( سفر تاریخی سیسی به آنکارا. شبکه اینترنتی اکوایران: چهارشنبه 14 شهریور ماه 1403- کد خبر: ۷۰۶۸۶)

2- Egypt's Sisi visits Turkey for first time after 12-year rift with Erdogan. Translator; Asadollah Afshar. Tehrantimes/ September 4, 2024 - 21:59