قدرت دریایی ایران؛ مظهر اقتدار و امنیت

اسدالله افشار

فارن افرز در 19 تیر 2024 مقاله ای با عنوان "قدرت نوین دریایی ایران" به قلم حمیدرضا عزیزی منتشر کرد. در این یادداشت، جنبه‌های مختلف مقاله را بررسی می‌کنیم و موضوع را از منظری تازه مورد بررسی قرار می‌دهیم.

عزیزی در ابتدای این مقاله و در سطور ابتدایی می گوید: «از آغاز جنگ در نوار غزه در 7 اکتبر2023، دریای سرخ به میدان جنگ دوم تبدیل شده است. حوثی ها، که گروهی مسلح و مستقر در یمن هستند از حمایت ایران بر خوردارند موشک پرتاب کرده و پهپادهای مسلح خود را برای حمله به کشتی‌های تجاری که از مسیر دریایی عبور می‌کنند، به پرواز در آورده اند.»

عزیزی در بخش دیگری از یادداشت می نویسد: «حوثی ها ممکن است این حمله را رهبری کنند، اما به تنهایی عمل نمی کنند». مطمئنا حوثی ها به تنهایی دست به چنین اقدامی نمی زنند. در سناریویی که اسرائیل، ائتلاف‌های دیرینه با قدرت‌های خارجی دارد، از حمایت نظامی، مالی و رسانه‌ای مستمر برخوردار می‌شود که منجر به اقداماتی می‌شود که امنیت منطقه را تهدید می‌کند، و لذا این برای طرف‌های دیگر قابل درک است که برای حفظ امنیت و بقای خود، اتحاد ایجاد کنند.

عزیزی در بخشی دیگر از این مقاله اشاره می کند که «اما اخیراً نیروی دریایی ایران به شناورهای پیشرفته تری از جمله زیردریایی های جدید و ناوهای جنگی مجهز به موشک دست یافته و برد مؤثر آن تا اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام خواهد رسید. این تغییرات مطابق با دکترین «دفاع پیشرو» ایران است که پس از جنگ ایران و عراق در سال 1988 اتخاذ شد و در اوایل دهه 2000 تثبیت شد. کاربرد دکترین دفاعی پیشرو مورد اشاره عزیزی در این چارچوب است که به خطر انداختن امنیت یک کشور توسط نیروهای فرامنطقه ای نیازمند واکنش فرامنطقه ای است.

عزیزی ضمن تأکید بر قرار گرفتن نیروی دریایی نوسازی شده ایران در قلب استراتژی نظامی کشور، خاطرنشان می کند: «پیش از این، پایگاه های نظامی آمریکا در کشورهای خلیج [فارس] اهداف آسانی را ارائه می کردند. زمانی که تنش‌های دیپلماتیک تشدید شد و واشنگتن فشارهای خود را بر تهران تشدید کرد، ایران توانست تهدید به حمله به پایگاه آمریکا کند. اما طی دو سال گذشته، ایران اقداماتی را برای آشتی با همسایگان عرب خود انجام داده است. تهدیدات تهران علیه آمریکا نتیجه آن را به میزان قابل توجهی کاهش داده است.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که تقویت روابط ایران با کشورهای عربی همسایه منوط به عدم انجام اقدامات نظامی علیه ایران از خاک آنهاست. کشورهای همسایه هیچ علاقه ای به تشدید تنش در داخل مرزهای خود ندارند. این معادله ساده است: بدون تهدیدات ناشی از پایگاه های آمریکایی در این کشورها در خاک ایران، هیچ خطر قریب الوقوعی وجود ندارد. در غیر این صورت، پایگاه های آمریکایی در قلمرو این کشورها به اهداف قانونی تبدیل می شوند.

بر اساس آنچه عزیزی می گوید، «ایران شروع به تمرکز تهدیدات خود بر منافع آمریکا در نقاط دورتر کرده است». با این حال، این به معنای تقویت امنیت پایگاه های آمریکایی در منطقه نیست. در عوض، به سادگی نشان دهنده علاقه ایران به تنوع بخشیدن به اهدافش است.

عزیزی در بخشی دیگر از یادداشت خود ایجاد چارچوب امنیتی در منطقه با حضور ایران را پیشنهاد کرده و گفته است: پیمان عدم تجاوز بین ایران و همسایگانش می تواند اولین گام در جهت ایجاد چارچوب امنیتی منطقه ای باشد، چرا که باعث تقویت اعتماد و افزایش سطح امنیت و مانع ازاحتمال درگیری در دریا می شود. آمریکا باید برای شرکا و متحدان خود روشن کند که از چنین مذاکراتی حمایت می کند. اگر آمریکا طرفدار چنین مذاکراتی است، باید در نظر داشته باشد که حضور پایگاه های آمریکایی در منطقه یکی از موضوعات اصلی مطرح شده خواهد بود. اساساً، این پایگاه‌ها مانع مهمی برای ایجاد یک چارچوب امنیتی منطقه‌ای شامل ایران و کشورهای عرب خلیج فارس هستند.

همچنین عزیزی در بخشی دیگر از یادداشت خود پیشنهاد می‌کند که «آمریکا در کنار تلاش‌های دیپلماتیک خود، شرکای منطقه‌ای خود را به اقدامات نظامی برای مهار چالش دریایی ایران ترغیب کند». باید این سئوال مطرح شود که آیا کشورهای منطقه مایل به همکاری با آمریکا در رسیدگی به مسائل مربوط به ایران و عبور از چالش‌های امنیتی جدید هستند؟ به نظر می رسد که بازارهای مالی، بخش های تجاری و برنامه های توسعه این کشورها ممکن است تمایلی به درگیر شدن در چنین تنش هایی نداشته باشند.

از سوی دیگر، همکاری های دریایی ایران، روسیه و چین یک مثلث مستحکم را تشکیل نمی دهد و کشوری مانند چین علاوه بر همکاری های دریایی با ایران و روسیه، روابط دریایی خود را با کشورهای منطقه تقویت کرده است. برای مثال می‌توان به رزمایش مشترک چین و امارات متحده عربی اشاره کرد که بر گسترش روابط بین این کشورها تأکید می‌کند. در نتیجه، کشورهای منطقه ممکن است برنامه های جایگزین را برای افزایش امنیت خود بررسی کنند.

عزیزی در پایان مقاله می نویسد: «واشنگتن باید از تمام ابزارهای دیپلماتیک و نظامی خود استفاده کند تا تهران را از مزیتی که در دریا به دنبال آن است، محروم کند.»

اینکه واشنگتن تا چه حد می تواند ظرفیت های دیپلماتیک و نظامی خود را گسترش دهد هنوز مشخص نیست. مناقشه اوکراین و مشکل روسیه، نسل کشی در غزه، قدرت رو به رشد چین و اکنون نگرانی جدیدی به نام قدرت دریایی ایران که یک قدرت تازه پرتوان پرنفوذ بشمار می آید، ذهن واشنگتن را در مورد ایران به خود مشغول کرده است. و اکنون این آمریکاست که باید انتخاب خود را انجام دهد و روی گزینه های خاص تمرکز کند. اگر نیروی دریایی ایران یکی از این گزینه ها باشد، ایران نیز انتخاب های خاص خود را خواهد داشت.[1]

شایان ذکراست:

1- در رده بندی سال 2023 "فهرست جهانی کشتی‌های جنگی مدرن نظامی" (WDMMW) نیروی دریایی ایران با کسب امتیاز 50.3 در رده نوزدهمین نیروی دریایی قوی جهان؛ بالاتر از کشورهایی چون کانادا، برزیل، استرالیا، یونان، هلند،اوکراین و بلژیک قرار گرفت.

2-نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (به‌اختصار: نداجا) یکی ازچهار نیروی زیرمجموعه ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که مسئولیت حفاظت و نگهبانی از آب‌های سرزمینی ایران در دریای عمان و دریای خزر را برعهده دارد. نیروی دریایی سپاه پاسداران نیز در خلیج فارس مستقر می‌باشد.

3- نیروی دریایی جمهوری اسلامی مظهر اقتدار ایران اسلامی در دفاع از مرزهای آبی است. امروزه نیروی دریایی ضمن تلاش موفق در عرصه روزآمدسازی و توانمندسازی خود با نمایش وحدت و همدلی با دیگر نیروهای مسلح توانسته است تا یک قدرت نوظهور در عرصه امنیت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را به منصه ظهور برساند.

4- نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با طراحی برنامه‌های راهبردی تاکنون توانسته است، دستاوردها و توفیقات زیادی را برای کشور چه در بخش حضور در حوزه ماموریت جدید تا دریای مدیترانه و اقیانوس آرام و چه در بخش اعمال سیادت دریایی و حفظ امنیت برای خطوط مواصلاتی تجاری و مبارزه با دزدان دریایی و ... کسب کند.

5- امروزه درک‌ این‌ مسأله‌ که نیروی دریایی باید بسیار قدرتمند باشد تا بتواند در مقابل نیروهای نظامی رقبای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایستادگی کند، مهم است، چنانچه این موضوع از جانب‌ سیاستمداران ایران، به‌خصوص از سوی عالی ترین مقام کشور؛ یعنی مقام معظم رهبری، باعث شده نیروی دریایی در طول یک دهه گذشته همواره مورد توجه قرار گرفته‌ و با ایجاد تحول اساسی به بازوی اقتدار ایران در عرصه دریاها تبدیل شود.[2]

6- از نگاه متخصصان اهل فن و صاحب نظران این حوزه مهم؛ اکنون ایران در نوع خود یکی از کنشگران مؤثردرحوزه قدرت دریایی است ودرادامه راه نیزبا توسعه توانمندی‌های دریایی خود، تا جای ممکن موقعیتش در این حوزه را ارتقا خواهد بخشید. این یک مطالبه عمومی از جانب مردم ایران است که بایستی محقق شود.

7- ایران در حال برداشتن گام‌هایی بلند در تمامی حوزه‌های مرتبط با قدرت دریایی خود است و اکنون این حوزه به یکی از منابع قدرت و غرور ملی برای ایرانیان تبدیل شده است. در شرایط کنونی، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به پشتوانه مردم و قابلیت‌ها و قدرت بومی خود، به یکی نیروی دریایی خاص و قدرتمند در جهان تبدیل شده که البته آینده‌ای کامل روشن نیز پیش روی آن قرار دارد. آینده‌ای که برای دشمنان ایران ناامید کننده و برای دوستانِ ایران، امید بخش و روشن خواهد بود.[3]

یکشنبه: 31 / 04 / 1403- 15 محرم الحرام 1446- 21 جولای 2024

1- Akbari. Zahra. The new concerns of an overextended power. Translator; Asadollah Afshar. Tehrantimes/ July 20, 2024 - 22:17

[2]- گفت و گو دریادار شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با برنامه اینسایت شبکه پرس تی وی. خبرگزاری مهر؛ 22 آذر ماه 1401. کد خبر 5653427 .

[3] - همان.