چرایی تشدید تنش بین نتانیاهو و رئیس شین بت

اسدالله افشار

تنش بین بنیامین نتانیاهو نخست وزیر جانی تحت تعقیب و رونین بار، مدیر آژانس امنیت اسرائیل (شین بت) در روزهای اخیر به شدت خصمانه شده است و اختلافات بین دولت و نهادهای امنیتی را بر سر پاسخگویی به شکست های اطلاعاتی و عملیاتی مهم منجر به حملات حماس در 7 اکتبر 2023، که منجر به کشته شدن بیش از 1200 گروگان و 25 نفر شد، افشا کرد.

در حالی که تنش‌ها حتی قبل از جنگ 7 اکتبر غزه آغاز شد، در سال گذشته، پس از چندین بار شکست در توافق آتش‌بس گروگان‌ها، رونین بار، خود آشکارا از نتانیاهو انتقاد کرده است. در مقابل، نتانیاهو بیشتر از رونین بار، انتقاد کرد، اگرچه در ابتدا از ذکر نام او خودداری می نمود.

نتانیاهو در جلسه اخیر کابینه درباره موضوع تعیین کمیسیون تحقیق دولتی، از اجازه حضور رونین بار در این جلسه خودداری کرده و اجازه نداده است بیانیه کتبی وکلا مبنی بر حمایت از تشکیل کمیسیون دولتی برای کابینه قرائت شود. هنگامی که دادستان کل از او پرسید که چرا اجازه نمی دهد نظررونین بار به اشتراک گذاشته شود، گزارش شده است که نتانیاهو در پاسخ گفته است: «او یک بوروکرات است. او چه ربطی به تصمیم تشکیل کمیسیون تحقیق دارد؟»

در ماه فوریه، نتانیاهو همچنین رونین بار را از تیم مذاکره گروگان‌ها برکنار کرد و ران درمر، مشاور امور استراتژیک را جایگزین او نمود و او نیز به ریاست تیم منصوب شد. مدت کوتاهی پس از جایگزینی، یک منبع در دفتر نتانیاهو ادعا کرد که افشای ناشناس جزئیات مربوط به مذاکرات توسط "یک مقام امنیتی" متوقف شده است.

این منبع ادعا کرد؛ "اکنون، شما هیچ نشتی ندارید - قبلاً همه چیز درز کرده بود. مثل این است که [تیم قبلی] در یک طرف دیگر یا چیزی دیگر بودند.»

رونین بار در اکتبر 2021 توسط نفتالی بنت، نخست وزیر وقت، به عنوان رئیس شین بت (اطلاعات داخلی اسرائیل) منصوب شد. رونین بار، یک افسر اطلاعاتی کهنه کار است که در زمان انتصابش به عنوان یک شخصیت تثبیت کننده برای آژانس تلقی می شد. با این حال، روابط او از سال 2023 با نتانیاهو به خاطر اصلاحات قضایی بحث برانگیز تیره شده است.

رونین بار یکی از منتقدان صریح پیامدهای امنیتی اعتراضات و شکاف اجتماعی ناشی از تصمیم ائتلاف برای پیشبرد سریع اصلاحات در کنست بود. در ژوئیه 2023، درست قبل از تصویب لایحه اصلاحات کلیدی، بار به نتانیاهو هشدارداد که اختلافات داخلی ناشی از این قانون، قدرت بازدارندگی اسرائیل را تضعیف کرده و خطر جنگ را - احتمالاً با حزب‌الله در شمال - یا در یهودیه و سامره، که شاهد افزایش حملات خشونت‌آمیز است، کلید خواهد زد. تنش بین این دو پس از عملیات 7 اکتبر 2023 طوفان الاقصی هم بیشتر شد.

پس از این حملات، نتانیاهو از ارتش اسرائیل و شین بت خواست که تحقیقات داخلی را در مورد شکست های منتهی به 7 اکتبر را حتی با وجود مقاومت در برابر درخواست های مردم، مقامات امنیتی و بازماندگان حملات برای ایجاد یک کمیسیون تحقیق دولتی انجام دهند.

تنش بیشتر با گزارش هایی که رونین بار با پیشنهاد قتل یحیی سینوار رهبر نظامی سابق حماس را یک هفته قبل از 7 اکتبر داده بود، تشدید کرد. نتانیاهو در آن زمان این پیشنهاد را رد کرد، ظاهراً از تشدید تنش با حماس می ترسید - تصمیمی که اکنون تحت نظارت است زیرا منتقدان استدلال می کنند که می توانست جلوی حمله را بگیرد.

در حالی که تحقیقات داخلی شین بت در مورد شکست های 7 اکتبر که شامگاه سه شنبه منتشر شد، شکست برخی آژانس ها را تأییدکرد، عوامل خارجی از جمله سیاست های دولت در مورد حماس و مشکلات هماهنگی داخلی بین شین بت و ارتش را نیز مقصر دانست. تحقیقات به این نتیجه رسید که اگر شین بت متفاوت عمل می کرد، ممکن بود از حمله، از جمله تصمیمش برای عدم تشدید وضعیت هشدار پس از فعال سازی صدها سیم کارت اسرائیلی توسط حماس در شامگاه 6 اکتبر 2023 جلوگیری کند، با این حال، آژانس به طور کامل مسئولیت شکست های اطلاعاتی را بر عهده نگرفت.

خود نتانیاهو بارها از مسئولیت شخصی خود در این حملات صرفنظر کرده و مقامات بلندپایه امنیتی از جمله رونین بار و رئیس سابق ستاد ارتش اسرائیل هرزی هالوی - که رسماً 5 مارس 2025از سمت خود کناره‌گیری کرد - متهم به مدیریت نادرست اوضاع کرده است. او همچنین در برابر درخواست‌ها برای تشکیل کمیسیون مستقل تحقیق در مورد شکست‌های 7 اکتبر مقاومت کرده است - اقدامی که تقریباً همه مقامات امنیتی از آن حمایت می‌کنند. بازماندگان حملات، خانواده‌های قربانیان، گروگان‌ها و خانواده‌های بازگشته‌شده، بسیاری ازجامعه اسرائیل، وحتی برخی ازمتحدان سیاسی نتانیاهو، از جمله گیدئون سار، وزیرامور خارجه، نیز خواستار تحقیقات دولتی شده‌اند.

نتانیاهو استدلال کرده است که چنین تحقیقاتی باید تا پایان جنگ صبر کند و مدعی است که خطر سیاسی شدن آن توسط قوه قضاییه، مخالفان سیاسی او را به دنبال دارد. در عوض، نخست‌وزیرخواستاراستعفای مقامات نظامی و امنیتی از جمله رونین بار شده است، در حالی که اغلب به توطئه‌ای در رده‌های امنیتی برای بی‌اعتبار کردن او از طریق افشاگری‌هایی اشاره می‌کند که قصد دارند او را در نظر مردم بد جلوه دهند.

پس ازانتشار تحقیقات داخلی شین بت، همکاران نتانیاهو به طور علنی از رونین بار انتقاد کردند و مدعی شدند که وی نتوانسته میزان تهدید حماس را درک کند ولذا از اطلاعات موجود نتیجه‌گیری مناسبی کسب نکرده است.

اتهامات نخست وزیر شامل شکایت هایی بود مبنی بر اینکه رونین بار علیرغم اطلاع قبلی از طرح حمله حماس به نام "دیوارهای جریکو" که از سال 2018 مورد بحث قرار گرفته بود و حاوی عناصر بسیاری از حملات 7 اکتبر بود، به موقع به او هشدار نداده است.

شرکای ائتلاف نتانیاهو، به ویژه از راست افراطی - احزاب قدرت یهودی و صهیونیسم مذهبی - به حملات او به رونین بار پیوسته اند. ایتامار بن گویر، وزیر سابق امنیت ملی، که منتقد سرسخت رونین بار می باشد؛ به دلیل محکومیت رئیس شین بت و خشونت شهرک نشینان، اخیراً خواستار برکناری رونین بار شده است.

چهره‌های سیاسی اپوزیسیون، مانند یایر لاپید و آویگدور لیبرمن، که از زمان روی کار آمدن دولت ائتلافی در اوایل سال 2023 به شدت از نتانیاهو انتقاد کرده‌اند، او را متهم کرده‌اند که بقای سیاسی خود را بر امنیت ملی ترجیح می‌دهد.

علاوه بر این، تحقیقات در حال انجام شین بت در مورد روابط ادعایی میان دستیاران نتانیاهو و قطر - یکی از سرمایه‌گذاران کلیدی حماس - این گمانه‌زنی را تقویت کرده است که تلاش نخست‌وزیر برای برکناری رونین بار یک مانور حفاظتی برای محافظت از حلقه درونی او است. نتانیاهو گفته است که تحقیقات در مورد کارکنانش بخشی از "شکار جادوگر" است.

تنش‌های مداوم بین نتانیاهو و رونین بار به این گمانه‌زنی منجر شده است که نتانیاهو ممکن است در آینده نزدیک رونین بار را از سمت خود برکنار کند. اگر چنین باشد، احتمالاً ناآرامی های سیاسی بیشتری را از سوی مخالفان و نهادهای امنیتی و همچنین بسیاری از گروگان ها، بازماندگان و خانواده های آنها در 7 اکتبر برانگیخت. چنین اقدامی احتمالاً با مخالفت گالی بهارو میارا ، دادستان کل کشور مواجه خواهد شد و به طور بالقوه روابط پرتنش با قوه قضائیه را تشدید خواهد کرد. همچنین می تواند شکاف بین دولت ائتلافی و نهادهای امنیتی را عمیق ترکند و به طور بالقوه باعث تضعیف روحیه در شین بت و سایرآژانس های اطلاعاتی شود.

براساس گزارش‌های اخیر، بار به رهبری شین بت گفته است که تا زمانی که همه گروگان‌ها بازگردانده نشوند و تحقیقات دولتی انجام نشود، از سمت خود کناره‌گیری نخواهد کرد.

تنش بین نتانیاهو و رونین بار منعکس کننده نبردهای سیاسی گسترده تری در اسرائیل است، جایی که امنیت ملی، مانورهای سیاسی و مسئولیت پذیری شخصی تلاقی می کنند. موج شوک ناشی از حملات 7 اکتبر2023 همچنان چشم انداز سیاسی اسرائیل را شکل می دهد. درگیری مداوم بر سر مسئولیت، شکاف عمیق سیاسی کشور و از دست دادن اعتماد هم به سیاستمداران و هم به نهادهای استوار کشور را برجسته می کند.[1]

علت اختلاف نظرها از دریچه نگاه رسانه‌های رژیم صهیونیستی

رسانه‌های رژیم صهیونیستی نیز اعلام کردند که علت اختلاف‌نظرها میان نتانیاهو و رونین بار در درجه اول به ۲ مسأله برمی‌گردد، اولی تمایل نتانیاهو به اینکه تصمیم‌گیری درباره بازگشت یا عدم بازگشت به جنگ در غزه با او باشد و این در حالی است که رونین بار نمی‌خواهد این جنگ ازسرگرفته شود و توصیه می‌کند توافق غزه با هر سه مرحله‌اش به طور کامل اجرا شود.

اما موضوع دوم مربوط به اصرار نتانیاهو به راضی نگه داشتن وزرای وابسته به بلوک راست افراطی در کابینه‌اش و کسانی است که ارتش را به ناکامی در ممانعت از حمله هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و یا پیش‌بینی آن متهم می‌کنند.

چند ماه پیش بود که خبرنگار سیاسی هاآرتص به نقل از محافل نزدیک به دفتر نخست‌وزیری گزارش داد؛ رئیس شاباک حاضر نشد با تلاش‌های صورت‌گرفته از سوی تیم وکلای مدافع نتانیاهو جهت تعویق چندباره جلسه بازجویی از بنیامین نتانیاهو همکاری کند. امری که خشم نتانیاهو را برانگیخت.هفته پیش نیز نتانیاهو با ابراز نارضایتی از اظهارات رونین بار که خواستار تشکیل کمیته حقیقت‌یاب درباره عملیات ۷ اکتبر شده بود، گفت: «رئیس شاباک فقط یک کارمند است و حق ندارد درباره موضوعی که در حیطه اختیاراتش نیست، اظهارنظر کند».

یکشنبه: 26 / 12/ 1403- 15 رمضان المبارک 1446- 16 مارس 2025

1- Hancock. J. Micah. Security rift? - Escalating tensions between Netanyahu and Shin Bet chief Ronen Bar. the Middle East for the Evangelical world. Translator and author: Asadollah Afshar. Published/ Wednesday: March 5, 2025