تبيين آسيب شناسي امنيت ازمنظرقرآن كريم و کارکردهای آن

اسدالله افشار

مفهوم امنیت در قرآن کریم شامل مواردی از قبیل امنیت سرزمین، امنیت راه ها، ایمنی از آسیب دشمن و... است. با عنایت به اینکه امنیت پایدار پیوستاری گسترده در تمامی حوزه های داخلی، خارجی، اعتقادی و عملی است؛ قرآن کریم مؤلفه هایی از قبیل ولایت پذیری، وحدت، حفظ اسرار نظام، اقتدار حاکم، قاطعیت در مجازات اخلال گران، توان بازدارندگی در برابر تهدید خارجی و پاسخ قاطع به تجاوز دشمن را عامل پایداری امنیت معرفی می کند. قرآن کریم نسبت به مفهوم امنیت در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی نگاهی جهانشمول دارد، که در آن مصالح نوع بشر تامین می شود. در این نگاه، امنیت پایدار همواره با اقتدار، وحدت، انسجام و استحکام جامعه اسلامی در ابعاد داخلی و خارجی ارتباط دارد. بنابراین هرگونه نابسامانی و ناامنی در یک بُعد، ابعاد دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد و پایداری امنیت را از بین می برد. پیش از این در سلسله مقالات ماه های گذشته در خصوص برخی از مباحث سطور پیشین، نکات و مواردی را مطرح و یادآور شده ایم اما اکنون دو بحث دیگر را تحت عنوان" تبيين آسيب شناسي امنيت ازمنظرقرآن كريم و کارکردهای آن" مورد بررسی قرار خواهیم داد.

بحث اول / مهم ترين آثاروکارکردهاي امنيت ازمنظرقرآن كريم

قرآن براي امنيت کارکردهاي در ابعاد و مسايل متعدد و متنوعي قايل است.كه به مهم ترين اين آثاردرذيل اشاره مي گردد:

1-1) آرامش روحي: از مهم ترين آثارامنيت مي توان به حوزه روان شناختي آن اشاره کرد که شخص ازنظررواني به آرامش دست مي يابد. آرامش مساله اي روحي است که فقدان آن موجب مي شود که انسان کاري را نتواند به درستي انجام دهد. فقدان آرامش به معناي فرو پاشي سلامت شخص است وشخصيت سالم کسي که در آرامش به سر مي برد. بنابراين امنيت اجتماعي موجب مي شود که شخص خود راازنظرجاني وعرض وآبرو در خطر نيابد و همين مساله خود موجب مي شود تا از نظر روحي و رواني نيز در آرامش قرارگيرد. البته امنيت اجتماعي،عامل وعلت اصلي آرامش انسان نيست ولي يکي ازعلل وعوامل تحقق آرامش است.

2- 1) رشد وتکامل انسان: ديگراثروکارکردي که مي توان براي امنيت گفت رشد وتکامل انسان است. به اين معنا که انسان درزماني که احساس امنيت بکند مي تواند ظرفيت واستعدادهاي خويش را باور سازد. امنيت است که به همگان اين فرصت را مي بخشد تا درفضايي آرام ومطمئن به عبادت اشتغال ورزد.قرآن امنيت رازمينه ساز رويکردي مردم به عبادت خدا دانسته ومي فرمايد:"وعد الله الذين آمنوا... ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا يعبدونني لايشرکون بي شيئا"[1] و هم چنين مي فرمايد:" فليعبدوا رب هذا البيت الذي ...آمنهم من خوف: پس پروردگاراين خانه(کعبه ) را بپرستيد که ...پس ازخوف وترس به شما امنيت بخشيد".[2]

بنابراين امنيت فضايي را فراهم مي آورد تا هرکس بتواند کمالات خود را بروز و ظهوردهد؛زيرا کمالات انساني دربينش ونگرش قرآني ازراه بندگي و طاعت خدا وآموزه هاي آن پديد مي آيد و اگرقرآن ازعبوديت سخن مي گويد به يک معنا همان راه تکاملي بشراست چنان که پيامبراکرم (ص) ازهمين راه به "قاب قوسين او ادني" [3] رسيد.

در آيه ديگري قرآن به اين مساله اشاره مي کند که دفع ستمگران به کمک همين انسان ها ازراه جنگ يکي ازراه هايي است که زمينه وبستري مناسب براي عبادت و بندگي فراهم مي آيد. به اين معنا که مي فرمايد اگر جنگ نبود و برخي از ستمگران به کمک جنگ دفع نمي شدند و شرايشان از سرمومنان برداشته نمي شد، خانه هاي عبادت ازمسجد وکليسا وکنيسه ازميان مي رفت وراه بندگي و عبوديت بسته مي شد که اين به معناي بسته شدن راه کمال بشر بود.بنابراين مي توان با توجه به بينش ونگرش قرآن گفت که امنيت بستر و زمينه ساز تکامل بشر و راهي براي رسيدن انسان به خلافت الهي است.

3-1) زمينه و بستري براي تحقيقات وپژوهش: قرآن هم چنين امنيت رازمينه و بستري مي داند که در سايه سارآن انسان ها مي توانند به تحقيقات و پژوهش هايي دست زنند که ايشان را به حق برساند. به اين معنا که براي دست يابي به دانش ورسيدن به حق مي بايست بستر امنيتي مناسبي فراهم گردد وگرنه کسي که ازنظر امنيت درشرايط مساعدي نيست نمي تواند به پژوهش وتحقيقات علمي بپردازد و به دانش آموزي اقدام کند و به حق و حقانيت دست يابد. از اين رو به کساني که درجست وجوي حق هستند مي خواهد که در شرايط امنيت به اين کاراقدام کند و برمؤمنان وجامعه است تا شرايط امنيتي را براي محققان و دانش جويان حق و حقيقت فراهم آورند. [4]

4-1)رفاه و فراواني نعمت دردنياي مادي: در دنياي مادي نيز کارکردهاي امنيت را مي توان رفاه و فراواني نعمت دانست. قرآن امنيت را زمينه ساز و بستري مناسب براي رفاه وآسايش بشرمي داند و مي فرمايدکه جامعه نمونه جامعه داراي امنيتي است که همه گونه روزي به سوي آن سرازير است.[5]

افزايش گردشگري ودرآمدها و نعمت هايي که ازاين راه به جامعه داراي امنيت سرازيرمي شود از ديگرآثار و کارکردهاي امنيت است که قرآن کریم این کتاب انسان ساز درآيه 18 سوره سبأ به آن شاره کرده است.

بحث دوم / آسيب شنا سي امنيت از منظرقرآن كريم

1-2) کفر، شرک و کفران نعمت: قرآن به صراحت وروشني نشان مي دهد که کفروشرک ونيز کفران نعمت هاي الهي مهم ترين عامل براي ازدست امنيت اجتماعي است. جامعه اي که دچارکفروکفران نعمت مي شود، دچار خوف وترس مي شود ودرنتيجه آن امنيت روحي ورواني فردي و جمعي به خطرمي افتد وجامعه اي دچار فقدان امنيت مي شود نه تنها به سالم نيست بلکه دچاربحران جمعي رواني مي شوندکه خدا ازاين مساله به فقدان آرامش جمعي ياد مي کند. اين گونه است که توليد کاهش يافته و فقر و گرسنگي دامن گيرجامعه مي شود و خوف و ترس از عملکردهاي خويش از آنان سلب آرامش مي کند.[6]

قرآن به اقوام و جوامع انساني هشدارمي دهد که يکي از مهم ترين عوامل سلب امنيت اجتماعي را مي بايست درکفر و کفران نعمت دانست.[7]

2-2) آدم ربايي: ازديگرعواملي که مي توان به عنوان عامل اصلي فقدان امنيت اجتماعي ازنظر قرآن بر شمرد، عامل آدم ربايي است. قرآن نعمت امنيت را ازاين نظرمورد توجه قرارداده است و مي فرمايد که ما براي قريشيان شهر مکه را حرم امني قرارداده ايم که اين نعمت بزرگي است.

درگزارش هاي قرآني و تاريخي بي شماري به اين مورد برخورد مي کنيم که مردماني با يورش هاي روزانه وشبانه اي از خانه وکاشانه خود ربوده و يا گروگان گرفته مي شدند. اين مساله موجب شده بود تا ديوارهايي دورشهرها وآباديي ها بکشند با اين همه بازبا يورش هاي دشمنان و حاشيه نشينان ربايش صورت مي گرفت. قرآن ازآدم ربايي وگروگان گيري به تخطف ياد مي کند که به معنا ومفهوم ربايش است. درآيه 67 سوره عنکبوت به مسأله امنيتي که ازاين لحاظ براي مردمان قريش ومکه فراهم آمده ياد مي کند و آنان را به اين نعمت توجه مي دهد تا قدرشناس اين نعمت باشند. بني اسرائيل همين آدم ربايي را به عنوان توجه مطرح کرده و به ازپيروي حضرت موسي (ع) سربازمي زنند و مي گويند که مي ترسيم اگراز تو پيروي کنيم ما را بربايند و به گروگان بگيرند.[8]

خداوند با بازخواني علل و عوامل آدم ربايي به دو مسأله توجه مي دهد:

نخست اين که دوري از خدا و کفر به نعمت هاي وي را علت عمده اي براي آدم ربايي و فقدان امنيت در اين حوزه مطرح مي سازد (نحل آيه 112) و از سوي ديگر به مسأله کاهش جمعيتي و فقدان قدرت اشاره کرده و مي فرمايد که قلت و استضعاف يکي ديگر از علل و عوامل آدم ربايي و گروگان گيري است. خداوند در سوره انفال آيه 26 اين مسأله را اين گونه مطرح مي سازد که چون شما درزمين ازنظر شمارکم بوده و نيز در استضعاف قرار داشته و قدرت در اختيار ديگران بود از اين روديگران به هجوم به شما آورده و امنيت شما را از ميان مي برند. بنابراين افزايش جمعيتي ونيز وجود دولت و قدرت مي تواند حافظ امنيت باشد. همان گونه که فقدان آن دواز علل مهم اين نوع ناامني به شمار مي آيد.[9]

3-2) افشاي اخبار امنيتي و سري کشور و جامعه: از ديگرعللي که قرآن درآسيب شناسي فقدان امنيت بيان مي کند مسأله افشاي اخبارامنيتي و سري کشور و جامعه است که موجب مي شود تا دشمن با آگاهي از اطلاعات به دست آمده به جامعه هجوم آورده و امنيت کشور و جامعه را با خطرجدي مواجه سازد.[10]

علل وعوامل ديگري را قرآن براي ناامني و گسترش آن درجامعه برمي شمارد که دراين بخش نمي توان به همه آن ها پرداخت و لذا در این بحث به همين مقدار و میزان بسنده مي شود.

جان کلام این که؛ قرآن و روایات بیانگر این نکته بسیار مهم هستند که هر گونه امنیتی و در هر بُعد از ابعاد آن، در نهایت ریشه در ایمان و اعتقادات معنوی و الهی دارد و هرگونه ناامنی در عرصه ای، سرانجام ریشه اش به بی ایمانی و صفات متقابل ایمان مانند شرک، کفر، ظلم، استکبار و... برمی گردد، از سویی مؤمن و صفات ایمانی، اصلی ترین خاستگاه صدور کنش های امنیت زاست و می توان در استنتاج نهایی گفت که بسترسازی حیات معنوی طیبه و حسنه برای تربیت و تهذیب افراد چه در حوزه رفتارهای فردی و اجتماعی و ابعاد آن ها از حیات و غیر ایمانی، اصلی ترین ساز و کار تامین امنیت در نظام اسلامی است. نظام باید سعی کند با تشویق حیات مؤمنانه و پشتیبانی از مومنین و تقابل با دشمنان ایمان، امنیتی همه جانبه و فراگیر برای تمامی شهروندان جامعه اسلامی و حتی غیر مسلمانی که در پناه آن زندگی می کنند فراهم کند و بدون غفلت از زندگی دنیایی و با تأمین نیازهای زندگی این جهانی، زمینه ورود سرشار از عافیت و مسالمت و ایمن از عذاب را به زندگی آن جهانی و اخروی تمهید سازد.

این بحث ادامه دارد...

چهارشنبه: 28 / 09 / 1403 – 16 جمادی الثانی 1446- 18 دسامبر 2024

منابع

1-قرآن مجيد (ترجمه استاد محمدمهدي فولادوند)

2-اخوان کاظمي، بهرام، (1386) امنيت در نظام سياسي اسلام؛تهران:کانون انديشه ي جوان،چاپ دوم.

3-افتخاري،اصفر، (1381)، «ثبات سياسي رسانه اي»، مجموعه مقالات همايش رسانه ها و ثبات سياسي،تهران: پژوهشکده ي مطالعات راهبردي.

4-بوزان،باري،(1387)، مردم، دولت ها و هراس، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردي.

5-روحاني،محمود، (1368 ش) المعجم الاحصايي لالفاظ القرآن الکريم،(فرهنگ آماري کلمات قرآن کريم)، مشهد: آستان قدس رضوي، ج 1.

6-سجادي، سيد عبدالقيوم، (1380)، «اصول سياست خارجي در قرآن»، علوم سياسي، پاييز، شماره 15.

7-طباطبايي، سيد محمد حسين، (1374)، تفسيرالميزان، ترجمه سيد محمدباقر همداني، قم:دفتر انتشارات اسلامي، چاپ پنجم، ج 11.

8-قرباني، قدرت الله، (1379)، امنيت انسان در عصر تصوير جهان،(مندرج در گفتمان امنيت ملي،کتاب اول،تهران: مؤسسه انديشه ناب).

9-ماندل، رابرت، (1377)، چهره متغيرامنيت ملي، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردي.

10- آبراهامیان؛ ببراوند. مقالاتی درجامعه شناسی سیاسی ایران، سهیلا ترابی فارسانی، تهران: شیرازه، 1376.

11- اسکاچ پل؛ تدا. دولت ها وانقلاب های اجتماعی، سید مجید روئین تن، تهران: سروش، 1376.

12-مطهری؛ مرتضی. پیرامون انقلاب اسلامی، تهران: صدرا، 1370.

13- ماندل؛ رابـرت. «چهرة متغيــرامنيت ملـي»،ترجمـه وانتشـارات پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1377.

14- دورکیم؛ اميل. قـواعد روش جامعـه شناسـي»، ترجمه علي محمدكاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.

15- افشار؛ اسدالله. امنیت؛ اجتماع، امنیت اجتماعی، تهران: سفيرارد هال، 1394.

[1] - سوره نور / 55.

[2] - سوره قريش / آیات 3 و 4.

[3] - سوره نجم / 9.

[4] - سوره توبه /6 .

[5] - سوره نحل/ 112 و نيز سوره قصص / 57 و سوره بقره / 126.

[6] - سوره نحل/ 112.

[7] - سوره شعراء /142 و 146.

[8] - سوره قصص / 57.

[9] - منصوری؛ خلیل. آسيب شناسي امنيت اجتماعي. http://samamos.com

[10] - سوره نساء آيه 82.