كوشش كنيم رموز تاريخ را بفهميم

اسدالله افشار

تاريخ، آزمايشگاه بزرگ زندگی انسان ها است و در اين آزمايشگاه سربلندی و شکست اقوام، کاميابی و ناکامي ها، خوشبختي ها و بدبختي ها همه و همه به آزمايش گذارده شده است ونتائج عينی آن در برابر چشم ما قرار دارد، و ما می توانيم بخشی از مطمئن ترين دانش های خود را در زمينه مسائل زندگی از آن بياموزيم.

از نگاه اندیشمندان و صاحب نظران مورخ؛ «تاریخ»، شناسنامه و کارت شناسایی و هویتی ملت هاست. بالاتر، تاریخ کارنامه ملت هاست؛ و به تعبیر قرآن کریم در سوره الحاقه، کتابچه کار، تلاش و فعالیت افراد و جوامع است. عجیب هم هست هر کس که گذرش بر این کره خاکی برای مدت کمی هم افتاده باشد ـ ولو ساکن هم نشده باشد ـ کارنامه و پرونده برایش تشکیل می شود.

همان گونه که بیان شد باز تأکید می شود؛ تاریخ، آزمایشگاه بزرگ زندگی است. بسیاری از پدیده های اجتماعی فقط در آزمایشگاه تاریخ قابل تحقیق و بررسی اند نه هیچ آزمایشگاه دیگری. تاریخ، مایه طولانی شدن وبرکت پیدا کردن عمراست. تاریخ یعنی همراه شدن بامردان بزرگ تاریخ، انسان های شگفتی ساز؛انسان هایی که حلقه های اتصال یا انفصال دنیا های متفاوت و متضادند. تاریخ یعنی همراه شدن با شاهکارهای آفرینش؛ کسانی که زندگی شان مملو از اسرار، مملو از حماسه پرشور و ماجرا های جورواجور و رنگارنگ است و لذا بسیار اهمیت دارد و تاریخ اسلام هم به همین سیاق و بلکه برای ما به ویژه اهمیت مضاعفی دارد چرا که سرنوشت ما به طور مستقیم با اسلام و تاریخ و آینده آن گره خورده است.[1]

برخی دیگر از کارشناسان نیز به درستی براین اعتقادند که؛ تاريخ آئينه تمام نماى ملل گذشته است. درآن علل بدبختى نافرجامى، و يا پيروزى و كامرانى ملت ها منعكس ‍مى باشد. يكى از خوشبختى هاى ما همين است كه نخستين نفراتى نيستيم كه قدم به صفحه زمين گذارده ايم . چشم هاى بيدار ستارگان شاهد زندگى ميليون ها مردمى بوده است كه پيش از ما روى اين زمين زندگى داشته اند و داراى نشاط ها و غم ها، روشني ها وتيرگي ها، عشق ها و كينه ها، جنگ ها و صلح ها، هزاران صحنه مختلف زندگى بوده اند.

گرچه آنان بسيارى از اسرار زندگى خود را براى هميشه با خود به خاك برده اند و همراه وجودشان به درياى فراموشى ريخته شده است ، ولى قسمت هاى قابل توجه زندگى آنها را نويسندگان يا طبقه هاى زمين ويا ويرانه هاى به ظاهر ساكت، براى ما حفظ كرده ، وآزمايشگاهى بزرگ و پرقيمت ازآن براى ما ساخته اند.

مطالعه صفحات تاريخ پيشينيان، بررسى در لابه لاى طبقات زمين و دقت در آثار پرشكوه و عبرت انگيزآنها بسيار آموزنده است و عمر ما را به مقياس قابل ملاحظه اى زياد مى كند.

مگر نه اين است كه حاصل عمر جز يك مشت تجربه چيزى نيست ؟! آيا تاريخ عاليترين تجربيات را در اختيار ما نمى گذارد؟! مگر نه تاريخ آئينه تمام نماى زندگى ملل گذشته است و در آن علل بدبختى و نافرجامى و يا پيروزى و كامرانى ملت ها منعكس مى گردد؟!

كتاب آسمانى ما قران کریم دستور مى دهد كه زندگى اقوام گذشته را بخوانيم و از خصوصيات زندگى آنها درس عبرت بگيريم .

تاريخ بهترين راهنماى نسل حاضر است و تدريس آن بمراتب از تدريس فيزيك و شيمى فيزيك و شيمى مشكلتر مى باشد. مسائل فيزيك و شيمى فرمول دارد. اگر استاد برفرمولها مسلط باشد به خوبى مى تواند از عهده تدريس بر آيد، اما تاريخ غور و بررسى و با اصطلاح اجتهاد و قضاوت لازم دارد. معلمان تاريخ تا اين قوه را در خود احساس ‍ نكنند نمى توانند از عهده نتايج عالى تاريخ بر آيند. بنابراين هر شخص تاريخ ‌دان را نمى توان مورخ ناميد.

هزار نكته باريكتر ز مو اينجاست

نه هر كه سر بتراشد قلندرى داند (حافظ)

كوشش كنيم رموز تاريخ را بفهميم ، والا سرودن تاريخ سودى ندارد. رموز تاريخ همان داروهاى تلخ تاريخ است كه انسان پس از دقت كامل به دست مى آورد و مى تواند بيماريهاى فردى و اجتماعى را معالجه كند.[2]

در هر صورت پژوهشگران در پژوهش های گسترده خود یادآور شده اند؛ تاريخ سرگذشت ملت هاست، آناني كه در گستره زمانْ جاودانه مانده اند و آناني كه خودشان و آداب و رسومشان آرام آرام به نابودي، پراكندگي و فراموشي سپرده شده اند. جذابيت اين سرگذشت ها، انسان را به مطالعه تاريخ مي كشاند. اما قرآن مجيد افق ديگري از مطالعه تاريخ و بررسي احوال پيشينيان را به رويمان مي گشايد.

دراين كتاب مقدس حیات بخش زندگی ساز؛ سيردرزمين، گردش درآفاق ومطالعه داستان گذشتگان؛ سرگرمي، قصه گويي و يا افسانه پردازي نيست. مراجعه به تاريخ براي روشن شدن اذهان، پند و عبرت گرفتن از وقايع و حوادث، الگوپردازي از شخصيت هاي برجسته و در نتيجه، پيش گرفتن راه تقوا و پرهيزگاري است. تاريخ، آيينه تمام نماي ملت هاست و تأمل و تدبردر آن، ضعف ها و قوت هاي اقوام و ملل و نيز علل پيروزي ها و شكست ها را مي نماياند.

تاريخ، خوب و بد و زشت و زيبا را در منظر انسان مي نشاند و رفتار و كُنش و واكنش او را متأثر مي سازد. روز و ماه و سال، واحدهاي سنجش زمان و ظرف وقوع حوادث و پيشامدهاست كه گذر و تكرار ظاهري آنها بهانه اي براي يادآوري شيريني ها و تلخ كامي هاي رخ داده است.[3]

به تعبير ديگر، حاصل زندگی انسان- از يک نظر- چيزی جز تجربه نيست و تاريخ در صورتی که خالی از هر گونه تحريف باشد، محصول زندگی هزاران سال عمربشر است که يکجا در دسترس مطالعه کنندگان قرار داده می شود درست به همين دليل اميرمؤمنان علی(ع) دراندرزهای حکيمانه اش به فرزندش امام مجتبی(ع) مخصوصاً روی اين نکته تکيه کرده و می فرمايد:

" پسرم ! درست است که من به اندازه همه کسانی که پيش از من می زيسته اند عمر نکرده ام، اما در کردار آنها نظر افکندم، و در اخبارشان تفکر نمودم، و در آثارشان به سيرو سياحت پرداختم، تا بدانجا که همانند يکی از آنها شدم، بلکه گويی بخاطر آنچه از تاريخشان به من رسيده، با همه آنها از اول جهان تا امروز بوده ام، من قسمت زلال و مصفای زندگی آنان را از بخش کدر و تاريک بازشناختم ، و سود و زيانش را دانستم ، و از ميان تمام آنها قسمت های مهم و برگزيده را برايت خلاصه نمودم".[4]

بنابراين: تاريخ آئينه ای است گذشته را نشان می دهد و حلقه ای است که امروز را با ديروز متصل می کند، و عمر انسان را به اندازه ی خود بزرگ می نمايد! تاريخ معلمی است که رمز عزت و سقوط ملت ها را باز گو می کند، به ستمگران اخطار می دهد، سرنوشت شوم ظالمان پيشين را که از آنها نيرومند تر بوده اند مجسم می سازد ، به مردان حق بشارت می دهد و به استقامت دعوت می کند، و آنها را در مسيرشان دلگرم می سازد.تاريخ چراغی است که مسير زندگی انسانها را روشن می سازد، و جاده ها را برای حرکت مردم امروز باز و هموار می کند.

تاريخ تربيت کننده انسان های امروز و انسان های امروز سازنده تاريخ فردايند. خلاصه تاريخ يکی از اسباب هدايت الهی است.البته بايداين نکته را در نظر داشت که به همان اندازه که بيان يک تارخ راستين ، سازنده و تربيت کننده است، تاريخ های ساختگی و تحريف يافته، فوق العاده مايه گمراهی است و به همين دليل آنها که دل های بيماری دارند، سعی کرده اند با تحريف تاريخ انسانها را فريب دهند واز راه خدا باز دارند و نبايد فراموش کنيم که تحريف تاریخ از سوی قلدران عیاش سلطه خواه سلطه گردرطول اعصار و قرون فراوان بوده و چه فجایع شرم آوری که آنان برای رسیدن به امیال پلید فاشیستی خود در قالب دموکراسی و حقوق بشر بر سر ملل محروم در نیاروده اند. تاریخ پراست از این گونه جفاها و ستم های ناروا در حق جامعه بشری که گویی تمامی هم ندارد!

دوشنبه: 26 / 04 / 1402- 28 ذی الحجه 1444- 17 جولای 2023

[1] - تاریخ؛ آزمایشگاه بزرگ زندگی. گفتگو با دکتر محمد نصیری. مجله معارف/ مهر و آبان 1392 / شماره 99.

[2] - شهدی؛ فاطمه. فرزندم! چنین باش;ترجمه نامه سی و یکم نهج البلاغه/ قسمت اول- مجله پرسمان بهمن 1386، شماره 62.

[3] - اداره كل پژوهش مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما.

[4] - نهج البلا غه/ نا مه 31.