به مناسبت سالروز شهادت حضرت فاطمه(س)ِ بانوی نور و صدای بلند عدالت
بازگشت به سلوک فاطمی؛ یک نیاز نه یک انتخاب
اسدالله افشار
پنهان شدی‌ای ماه علی از نظر امشب
آسوده شدی فاطمه از ضرب در امشب
از پهلوی بشکسته اگر خواب نرفتی
بر خاک لحد فاطمه بگذار سر امشب
با من تو اگر درد دل خویش نگفتی
برگوی تو درد دل خود با پدر امشب
در تاریخ، لحظه‌هایی هست که زمان را از حرکت بازمی‌دارد؛ لحظه‌هایی که نه فقط یک انسان، بلکه یک حقیقت، یک جهان‌بینی و یک راهِ تابناک از میان ما رخت برمی‌بندد. شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) از همان لحظه‌هاست؛ لحظه‌ای که نه فقط دخت گرامی رسول خدا(ص)، بلکه صدای بلند عدالت، وجدان بیدار امت و آیینه کامل رسالت خاموش شد. فاطمه(س) رخدادی گذرا در تاریخ نبود؛ او سرآغاز سیرتی است که می‌تواند جامعه را از انحراف برهاند و انسان را از غفلت نجات دهد.
فاطمه زهرا(س) را نمی‌توان تنها با واژه‌ها روایت کرد؛ زیرا او در مرز میان زمین و آسمان ایستاده است. حضورش در خانه، درس مهر و تربیت بود؛ گفتارش در مسجد، پاسخ نیرومند به تحریف و ظلم؛ سکوتش، اعلان قیام در برابر دروغ؛ و شهادتش، امضای خونین حقیقت. او چنان در متن تاریخ قرار گرفت که هر کس بخواهد عدالت، معنویت، خانواده، سیاست، اخلاق یا ولایت را بفهمد، ناگزیر باید از مکتب فاطمی عبور کند.
در دنیایی که امروز جوامع بشری بیش از همیشه گرفتار تاریکی‌ها، بی‌عدالتی ها، تنهایی معنوی و بحران هویت است، بازگشت به سلوک فاطمی یک انتخاب نیست؛ یک نیاز است. فاطمه(س) چراغی است که اگر در زندگی فردی، در سیاست، در فرهنگ، در خانواده و حتی در تحلیل تاریخ روشن شود، مسیر انسان روشن‌تر خواهد شد؛ زیرا او حقیقتی است که زمان را در می‌نوردد و وجدان‌ها را از خواب بیدار می‌کند.
ازاین‌رو، در سوم جمادی‌الثانی ـ سالروز شهادت آسمانی بانوی دو عالم ـ تنها به عزاداری بسنده نمی‌کنیم؛ بلکه می‌کوشیم شخصیت دینی، علمی، سیاسی و اجتماعی او را در گذر زمان تحلیل کنیم؛ زیرا شناخت فاطمه(س)، شناخت رسالت اسلام ناب است، شناخت عدالت است، شناخت انسانیت است.
یکم) فاطمه(س):محور هویت دینی و استمرار پیام نبوت
در تاریخ اسلام، هیچ شخصیتی به اندازه حضرت زهرا(س) از یک‌سو در متن رسالت حضور نداشته و از سوی دیگر، در حاشیه‌نشینی تحمیلی پس از پیامبر(ص) این‌چنین تبدیل به معیار سنجش حق نشده است. او نه‌فقط دختر پیامبر، بلکه «تجسم عینی ایمان» بود؛ ایمانی که در عمل، عبادت، اخلاق، زهد و حضور اجتماعی متبلور شد.
در عصر پیامبر(ص)، حضور او در کنار پدرش نماد همراهی با رسالت بود؛ و پس از رحلت رسول خدا(ص)، حضورش در کنار امام علی(ع) تبدیل به سپری دینی در برابر تحریف و انحراف شد.
دین‌داری فاطمی تنها در عبادت شبانه و دعای خالصانه خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در شناخت عمیق از ماهیت توحید، ولایت و عدالت ریشه دارد. به همین دلیل، فاطمه(س) در تاریخ اسلام نخستین زنی است که دین را با کنش سیاسی پیوند زد؛ کنشی که از دل توحید برمی‌خاست و نه از منافع شخصی یا قومی.
دوم) فاطمه(س)؛ سرمایه علمی یک امت
اگرچه تاریخ رسمی، بسیاری از گزارش‌ها درباره دانش و جایگاه علمی حضرت زهرا(س) را کم‌رنگ کرده است، اما شواهد موجود به‌وضوح نشان می‌دهد که وجود مقدس حضرتش:
- مفسر قرآن بود، نه صرفاً حافظ آیات؛
- سخنوری توانمند با قدرت اقناع و استدلال بود؛
- از فقه اسلامی آگاه بود و احکام را برای زنان و مردان تشریح می‌کرد؛
- درک دقیقی از ساختار اجتماعی و قواعد حکومت‌داری داشت؛
و مجموعه‌ای از احادیث، سخنان و خطبه‌ها از او باقی مانده که عمق معرفت و بینش او را نشان می‌دهد.
«خطبه فدکیه» گواه است که علم فاطمی، علمی سیاسی-اجتماعی، فقهی و کلامی است. هیچ زن و حتی مردی در تاریخ صدر اسلام، پس از پیامبر(ص)، این‌گونه در یک سخنرانی توحید، نبوت، فلسفه احکام، عدالت اجتماعی و حقوق عمومی را در کنار هم تبیین نکرده است.
در نگاه شیعه، فاطمه(س) اولین حافظه زنده تاریخ اسلام است؛ کسی که اجازه نداد حقیقت پنهان شود.
سوم) فاطمه(س) و سیاست: صدای عدالت در برابر انحراف
سیاست فاطمی، سیاست قدرت نبود؛ سیاستِ حفظ حقیقت بود.
پس از رحلت پیامبر(ص)، او با وضعیتی روبه‌رو شد که در آن، مسیر امت در حال تغییر جهت از عدالت به قدرت بود. خروج او از خانه، خطبه‌هایش، احتجاجاتش و حتی گریه‌هایش، همگی کنش‌های سیاسی هدفمند بودند.
ویژگی‌های سیاست فاطمی
1- سیاست اخلاق‌محور: او هرگز برای خود سخن نگفت؛ برای عدالت گفت.
2-سیاست آگاهی‌بخش: سخنانش برای تاریخ گفته شد، نه برای یک جمع محدود.
3- سیاست مقاومت: در برابر تحریف ایستاد، اما خشونت‌گرا نبود.
4- سیاست مبتنی بر حق: مشروعیت را از ولایت الهی می‌دانست، نه از رأی قبیله یا قدرت شمشیر.
در نگاه تاریخی، فاطمه(س) نخستین «رهبر زن عدالت‌خواه» در جهان اسلام است؛ رهبری که در کوتاه‌ترین عمر اجتماعی‌اش، اصیل‌ترین شکل مبارزه سیاسی را رقم زد.
چهارم)فاطمه(س): الگوی اجتماعی زنان و مردان تاریخ
جامعه امروز بیش از هر زمان دیگری باید فاطمه زهرا(س) را نه فقط از منظر زنانه، بلکه از منظر انسانی و تمدنی بشناسد.
او:
- مادر بود، اما در خانه محصور نبود؛
- خانه‌دار بود، اما فقط خانه‌داری نکرد؛
- همسر بود، اما هویت او در همسری تعریف نشد؛
- فعال اجتماعی بود، بی‌آن‌که شأن مادری و همسری را کم‌رنگ کند؛
- و کنشگر سیاسی بود، بدون آن‌که از معنویت فاصله بگیرد.
فاطمه(س) نشان داد که زن می‌تواند همزمان:
مسئول خانواده باشد؛
- حافظ ارزش‌ها باشد؛
- آگاه به سیاست و جامعه باشد؛
- و در لحظه خطر، اولین صدای عدالت باشد.
در نگاه او، خانه و جامعه جدا از یکدیگر نبودند؛ خانه‌اش آغازگاه رسالت اجتماعی‌اش بود.
پنجم) جایگاه حضرت زهرا(س) در گذر زمان
شخصیتی مانند فاطمه(س) محدود به زمان و جغرافیا نمی‌شود؛ زیرا:
- عدالت‌خواهی‌اش بازتولیدپذیر است؛
- معرفتش فراتاریخی است؛
- مقاومتش الگویی برای همه جنبش‌های حقیقت‌محور جهان است؛
- و مظلومیتش، وجدان امت را بیدار نگه داشته است.
در هر دوره‌ای، فاطمه(س) با یک وجه از شخصیتش بازخوانی شده است:
- در صدر اسلام:
نماد مقاومت و حافظ حقیقت.
- در قرون میانی:
نماد عبادت، زهد و پاکدامنی.
- در دوران معاصر:
نماد آگاهی، کنشگری و مبارزه با تحریف و استبداد.
- در عصر ما (قرن ۲۱):
فاطمه(س) الگویی برای پیوند دین با عدالت اجتماعی، مبارزه با ظلم، احیای اخلاق در سیاست و بازتعریف هویت زن مسلمان است.
او در جهان پرآشوب امروز، صدایی است که می‌گوید:
«عدالت، فقط شعار نیست؛ مسئولیت است.»
ششم) بازگشت به مکتب فاطمی در جهان امروز
در جهانی که گرفتار:
بی‌عدالتی،
تحریف حقیقت،
فروپاشی اخلاق،
و مصرف‌زدگی انسان‌ها شده است.
بازگشت به مکتب فاطمی نه یک مراسم سالانه، که یک راهبرد انسانی است.
مکتب فاطمی یعنی:
صداقت در سیاست؛
عدالت در جامعه؛
اخلاق در قدرت؛
آزادی در برابر سلطه؛
و مقاومت در برابر تحریف.
فاطمه(س) اگر به زندگی ما بازگردد، جامعه:
مهربان‌تر خواهد شد،
صادق‌تر خواهد شد،
عدالت‌خواه‌تر خواهد شد،
و کمتر فریب‌خور قدرت و ثروت خواهد شد.
جان کلام این که؛
شهادت حضرت زهرا(س)، تنها یک واقعه تاریخی نیست؛ بلکه بیدارباش امت است.
او درس داد که:
حق اگر تنها ماند، باید دفاعش کرد.
عدالت اگر فراموش شد، باید یادآوری‌اش کرد.
و حقیقت اگر تحریف شد، باید دوباره از نو روایتش کرد.
حضرت زهرا(س) نه یک خاطره، نه یک شخصیت صرفاً عاطفی، و نه فقط یک نماد مذهبی؛
او ستون هویت اسلام، عقلانیت شیعه و وجدان بیدار بشر است.
دوشنبه ۳ آذر ۱۴۰۴ / ۳ جمادی‌الثانی1447؛ فرصتی است برای بازاندیشی در این پرسش:
آیا ما به اندازه‌ای که از فاطمه(س) سخن می‌گوییم، به آموزه‌های او نزدیک شده‌ایم؟
فاطمه(س) را نمی‌توان تنها در صفحه‌های تاریخ یافت؛ او در هر سحر که عدالت از خواب برمی‌خیزد،
در هر دلِ شکسته‌ای که امید دوباره می‌یابد، و در هر قیامی که در برابر ظلم برپا می‌شود، حاضر است.
فاطمه(س):
نور است؛ نوری که
نه با هجرت خاموش شد،
نه با شهادت شکست،
نه با تحریف تاریخ پوشیده گشت.
او حقیقتی است که هر قرن،
هر نسل،
و هر انسان بیداردلی
از نو کشفش می‌کند.
در غروب شکسته خانه علی(ع)،
سپیده فردا طلوع کرد.
در سکوت سوزان مدینه،
فریاد عدالت متولد شد.
در سایه‌سار گریه‌های شبانه‌اش،
راهی برای تمام انسان‌ها روشن شد.
و چه زیباست که امروز،
در هیاهوی جهانِ بی‌معنا،
بار دیگر صدای او را می‌شنویم:
صدای زنی که تاریخ را عوض کرد،
بدون شمشیر،
بدون قدرت،
تنها با حق،
تنها با نور،
تنها با صداقت.
زنی که اگر انسان امروز او را بشناسد،
خود را شناخته است؛
و اگر راه او را بیابد،
به راه حقیقت رسیده است.
پروردگارا؛
به حق اشک‌های نیمه‌شب فاطمه(س)،
به حق دلی که جز برای تو نمی‌تپید،
به حق آن پهلوی شکسته و آن سکوت غریب،
دل‌های ما را از تاریکی جهل و غفلت نجات ده.
خدایا؛
ما را از پیروان مکتب فاطمه(س) قرار ده،
مکتبی که در آن
ایمان، ستونِ استقامت است،
عدالت، روحِ زندگی است،
و عشق به حقیقت،
راهِ عبور از تمامی طوفان‌ها.
پروردگارا؛
به حرمت آن روزی که جهان از نور آمدنش روشن شد
و به حرمت آن شبی که مدینه از غربتش گریست،
دل‌های ما را فاطمی کن؛
اندیشه‌های ما را فاطمی کن؛
گفتار و رفتار ما را فاطمی کن؛
و در روزی که همه صداها خاموش می‌شوند،
ما را در زمره دلدادگان او محشور فرما.
الهی؛
به حق مادرِ مظلومان و ام‌الحسنین،
به ما صبر در برابر سختی‌ها،
بصیرت در برابر فتنه‌ها،
و شجاعت در برابر ظلم عطا کن.
ما را از آنان قرار ده که
اگر فاطمه(س) صدا بزند: «هل من ناصرٍ ینصرنی؟
با جان پاسخ گوییم: «لبیک یا بنت رسول‌الله.»
آمین یا رب العالمین
اَللَّهُمَّ صلِّ عَلی فاطمه و اَبیها و بَعلِها و بَنیها و السِّرِّ المُستَودَعِ فیها. [1]
مصیبت عظمای شهادت حضرت فاطمه(س) را به شیعیان عالم و محبان اهل بیتِ تسلیت گفته و زندگی زیر سایه آن بانوی دوگیتی را از درگاه خداوند سبحانُ برایتان خواهانم.
دوشنبه: 3 / 09 / 1404- 3 جمادی الثانی 1447- 24 نوامبر 2025
چاپ در پایگاه خبری تحلیلی نیک رو: دوشنبه 3 / 09 / 1404- 24 : 09– شناسه: ۱۱۴۸۴۴
لینک کوتاه: 114۸۴۴ https://www.nikru.ir/p/
1- دعایی معروف در صلوات بر حضرت فاطمه(س) است که در فارسی به این معناست: «خداوندا، درود فرست بر فاطمه و بر پدرش (پیامبر)، همسرش (امام علی)، فرزندانش (امام حسن و امام حسین و ائمه اطهار) و سری که در او نهفته است (امام زمان عج)، به تعداد آنچه دانش تو به آن احاطه دارد». این دعا برای برآورده شدن حاجات مجرب شمرده می‌شود.
