ضرورت وحدت اسلامی و کارکردهای آن در راهبردهای جامعه

اسدالله افشار

1- وحدت ا سلامی از لحاظ سیاسی

نقش آفرینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مسائل سیاسی جامعه، فلسفه یابی و پی جویی حکمت ها و اهداف آن ها، گویای سیره سیاسی نبوی است. از این زاویه، تدابیر نبوی در هدایت، ولایت و رهبری جامعه اسلامی، مشخص کننده راهبردهای اداره سیاسی جامعه است و چون مساله «وحدت امت » موضوعی سیاسی است، تحلیل و بررسی نقش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز درباره آن، بهترین راه برای تبیین سیره سیاسی نبوی تلقی می گردد. تاثیر وحدت اسلامی در ساخت امت اسلام و ره آورد روشن آن برای آینده مسلمانان، نشان دهنده کارکرد سیاسی این موضوع است و بی شک، نظر به نقش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این مسیر، می تواند راهی فراروی تحلیل سیره سیاسی آن حضرت به روی ما بگشاید و مقدمه ای برای الگوگیری و نیزاطاعت ازخواست و اراده نبوی باشد.«مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا» (نساء/ 80) (1)

در یک جامعه اسلامی همه اعضا نسبت به یکدیگر دارای حق و تکلیف هستند؛ از این رو هم حاکمان نسبت به زیر دستان حق و تکلیف دارند و هم زیر دستان نسبت به حاکمان. لذا همه مسلمین نسبت به هم وظایفی دارند که برخی از آنها مربوط به تعاملات دو گروه شیعه و سنی است. بر اساس روایات می توان نمونه هایی از این وظایف را چنین بر شمرد:

به رسمیت شناختن حق حیات شیعه و سنی و احترام به آن

علامه شرف الدین در باره ارزش شهادتین و حرمت خون مسلمان روایات بسیاری از شیعه و سنی نقل می کند و شهرت این گونه احادیث را مشهور تر از آفتاب وسط روز می داند. وی روایتی از صحیح بخاری و صحیح مسلم نقل می کند که در آن آمده است: «اسامة بن زید می گوید: رسول خدا ما را به حرقه فرستاد. سحرگاهان آنان را مغلوب کردیم. من و یکی از انصار به شخصی از حرقه رسیدیم و او را در میان گرفتیم. او فورا گفت: لا اله الا الله. انصاری شمشیر را غلاف کرد، اما من نیزه ای به او زدم و او را به قتل رساندم. وقتی به حضور پیامبر رسیدیم وآن حضرت ازجریان مطلع شد، فرمود: ای اسامه اوراپس از آنکه لا اله الا الله گفت کشتی؟! گفتم: او بدان وسیله می خواست پناه بگیرد.اما پیامبر همچنان سخن خود را تکرار می کرد. آنقدر که من آرزو کردم کاش دیرتر مسلمان شده بودم و دست به چنین کاری نمی زدم».(2) روایات بسیار دیگری در حرمت خون ومال مسلمان ازشیعه و سنی وارد شده است خود بر وجوب حفظ خون مسلمان اعم از شیعه و سنی دلالت دارد.(3) این دسته روایات مبنای تاسیس حق حیات همه مسلمین در ماده 2 منشور حقوق بشر اسلامی هستند.

مسلمان بودن سنی و شیعه

روایات بسیاری ازطریق شیعه وسنی وارد است که گوینده شهادتین مسلمان بوده و نباید وی را کافرتلقی کرد. علامه شرف الدین می گوید:« روایاتی ازپیشوایان ما نقل شده که آنان به مسلمان بودن سنیان، مانند شیعه حکم کرده اند و فرموده اند که سنیان مانند شیعه هستند و احکام اسلام برهمه آنها جاری است. این نکته درمذهب ما درنهایت وضوح است وهیچ انسان منصف و معتدلی درآن تردید به خود راه نمی دهد؛ازاین رو به تفصیل سخن نمی گویم زیراحکیمانه نیست که امر واضحی را توضیح بیشتر بدهند و فقط از باب ضرورت به چند حدیث اشاره می کنم:امام صادق(ع) می فرماید:«اسلام همان امرظاهری است که همه دارند یعنی شهادت به وحدانیت خدا ورسالت محمد و اقامه نمازوادای زکات وحج بیت وروزه رمضان .-کافی ج 2 ص20- »(4) علامه شرف الدین سپس به احادیث بسیاری ازشیعه وسنی استناد می کند. ایشان فتاوی بسیاری از علمای شیعه و سنی را به محترم بودن مسلمانان و اهل نجات بودن موحدان اشاره می کند که خود گویای بطلان ادعای برخی مبنی بر تکفیر شیعه و یا سنی است. آنچه از این دست روایات بر می آید، ارزش شهادتین است که گوینده شهادتین مسلمان بوده و همه احکام اسلام بر وی جاری می گردد. با وجود این روایات نه شیعه و نه سنی نمی تواند یکدیگر را متهم به کفر کند، همچنانکه این سیره در میان بزرگان شیعه و سنی وجود داشته؛ به طور مثال بسیاری از بزرگان اهل سنت این سخنان را از امام شافعی نقل کرده اند: «من هیچیک از اهل هوی را به خاطر گناهی تکفیر نمی کنم» و «من احدی از اهل قبله را بر اثر گناهی تکفیر نمی کنم» و «من کسانی که با توسل به تأویل از ظواهر رویگردان شده اند را به خاطر گناهشان تکفیر نمی کنم» و «من شهادت همه اهل بدعت را به غیرازخطابیه قبول می کنم».(5)

ایجاد صلح و سا زش میان مسلمین

دراحادیث بسیاری از طریق شیعه و سنی به اهمیت صلح جویی که مقدمه ایجاد وحدت درامت اسلامی است تأکید شده است. به عنوان نمونه به روایتی ازامام صادق(علیه السلام) اشاره می شود:« اصلاح وایجاد سازش بین مردم هنگامی که میان ایشان به هم بخورد وایجاد دوستی وقرابت بینشان زمانی ازیکدیگردورشوند؛صدقه ای است که خداوند دوستش می دارد».(6) این دست روایات می تواند مبنایی برای ایجاد معاهدات صلح ودوستی میان کشورهای مسلمان باشد تاهرگونه تفرقه وکینه توزی را کنار بگذارند و در مقابل دشمنان اسلام با وحدت ظاهر شوند و لازمه وحدت وجود صلح و سازش میان امت اسلامی است.

وجوب همکاری دررفع مشکلات مسلمین

دربسیاری ازروایات به رفع مشکل مسلمان توصیه شده وآنراوظیفه یک مسلمان دانسته است.امام صادق(ع) می فرماید:«هرکه روزخودراآغاز کند و به امور مسلمین اهتمام نداشته باشد، مسلمان نیست».

درروایت دیگری ازرسول خدا آمده است:«مؤمنان برادرند، برخی حوائج و حاجات برخی دیگر را برطرف می کنند. به سبب رفع مشکلات برخی توسط برخی دیگر، خداوند در روز قیامت مشکلات و حوائج ایشان را بر طرف می کند».

در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده است: «هرکس به خاطرنیازدوست خدا تلاش نکند به تلاش برای نیازدشمن خدا مبتلا می شود».

ازروایات پیش گفته برداشت می شود که مسلمانان به حکم مسلمان و برادر بودن موظف هستند در رفع نیازها و مشکلات یکدیگر تلاش کنند.اگرکشوری مسلمان می تواند به کشور مسلمان دیگر کمک کند، تا مشکلات اقتصادی،اجتماعی و... رارفع کند باید این کار بکند. واین همیاری اگر محقق شود، همه مسلمین امت متحد و قدرتمندی را تشکیل خواهند داد که هیچ نیروی اهریمنی و کافری رایارای در هم شکستنش نیست. امام صادق (ع) می فرمایند: «مسلمان برادر مسلمان است، ظلم نمی کند، او را خوار نمی کند و به او خیانت نمی کند. برمسلمانان است که در راه همبستگی و تعاون برمهر ورزی و همیاری نیازمندان (ازایشان) تلاش کنند».(7)اگرکشور مسلمانی به نیازها ومشکلات کشور مسلمان دیگربی توجهی کند، نعمت اتحاد ازآنها گرفته می شود وبه نوکری اجانب ودشمنان خدا گرفتار شده، ذلت وخواریش را درپی خواهد داشت. واین خود یکی ازبزرگترین دلایل عقب ماندگی مسلمین است. چرا که دیده می شود کشورهای غیر مسلمان چون اتحادیه اروپا وآمریکا به چه راحتی اختلافات راکنار گذاشته در جهت پیشرفت وحل مشکلات یکدیگرتلاش کرده وپیمانها امضا واجرا می کنند.درحالی که کشورهای مسلمان هنوز مشغول حل اختلافاتی هستند که توسط دشمنان فتنه انگیز ایجاد شده است. و متأسفانه در برخی اوقات کار به جایی می رسد که کشورکافر میانجی حل اختلافات ایشان شده،گاه نیروهای نظامی اش را بین دوگروه اسلامی مستقرمی کند، تا این گروه ها با هم زد وخورد نداشته باشند. درحالی که اگرمسلمین به آموزه های اسلامی خویش وفاداربمانند هیچگاه دررفع اختلافات ومشکلات یکدیگرکوتاهی نکرده،درجهت رفع آنها تلاش وافرخواهند داشت.

2- وحدت ا سلامی ازلحاظ اجتماعی

وحدت و همبستگی میان مسلمانان، یکی از مسائل بسیار مهم و اساسی است که کلام خدا و سنت نبوی، بر آن تأکید فراوان دارد. امام علی(ع) وحدت اسلامی را از نعمت ها و موهبت های الهی می‌داند و معتقد است: تنها عامل وحدت آفرین در جامعه اسلامی، قرآن کریم و نبوت پیامبر اکرم(ص) است. اهتمام آن حضرت به این مسئله مهم و تحقق آن، بسیار است، تا جامعه اسلامی دچار تفرقه و پراکندگی نگردد.

موفقیت مسلمانان در جوامع امروزی که استکبار جهانی با تمام توان، جهان اسلام و برخی کشورهای اسلامی را نشانه گرفته، در گرو توجه به همبستگی و وحدت اسلامی است. این امر از موضوعات کلیدی و مهمی است که از دیرباز مورد توجه اسلام نیز بوده است. با مراجعه‌ به‌ قرآن‌ کریم‌ می‌توان‌ جمیع‌ انحرافات‌ فکری‌، اعتقادی‌ و عملی‌ مسلمانان‌ را که‌ به‌ وسیله‌ بیگانگان‌ مفسد و مغرض‌ یا به‌ دلیل‌ جهل‌ خود مسلمانان‌ و یا هر عامل‌ دیگری‌ در طول‌ تاریخ‌ پدید آمده‌ است، تشخیص‌ داد و راه‌ راست‌ را شناسایی کرد.

گرچه وحدت‌گرایى فطرى است، اما امور فطرى نیازمند پرورش و توجه می‌باشد و بی‌توجهى و عدم اهتمام به آن، موجب این‏ می‌شود که شکوفا نگردد و یا در معرض ‏تند بادهاى روزگار قرار گیرد، به همین جهت امیرالمؤمنین علی(ع) براى تقویت این امر فطرى در بین امت پیامبر، بسیار تلاش‏ می‌نمود و خود را مشتاق‏ترین شخص به‏ وحدت اسلامى به شمار می‌آورد که با صراحت به پیشتازی در این زمینه اشاره نموده است: « بدان هیچ‌کس از من بر اتحاد و همبستگی در امت محمد (ص) حریص‏تر نیست، من در این کار خواستار پاداش نیکو و بازگشت ‏به ‏جایگاه نیکو هستم.» (8)

وحدت اسلامی وقتی محقق می شود که مسلمین در کنار یکدیگر همزیستی مسالمت آمیزی داشته باشند. همزیستی مسالمت آمیز و برادرانه با پیروان دیگر مذاهب و رعایت معیارهای اخلاقی و احترام به حقوق شهروندی بویژه نسبت به اقلیت ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این باره اصل اخلاقی مدارا و تسامح بر اخلاق و رفتارحاکم بوده که ریشه در کتاب و سنت و سیره معصومین(علیهم السلام) دارد. دعوت به مدارا و اخلاق نیکو و تعامل اجتماعی و دینی با مردم نیز وجهی دیگر از رویکرد ائمه معصومین به همگرایی و همبستگی را تشکیل می دهد. سیره امام سجاد(ع) در حضور در نمازهای جماعت و عیدین که توسط منصوبان خلفا اقامه می شد و روایات وارده از امام صادق(ع) درباره فضیلت حضور در نمازهای جماعت عامه و دیگر سفارش های آن بزرگواران به شیعیان خود نسبت به مدارا و عطوفت و هم نشینی با مخالفان در همین راستا ارزیابی می شود. بدینسان سیره امامان هدی (علیهم السلام) در اهتمام و پای بندی به وحدت و وفاق سرمشق پیروان آگاه می باشد.(9) امام صادق(ع) دراین باره می فرماید: «بر شما باد نماز در مساجد و همزیستی مسالمت آمیزبا مردم، واقامه شهادت وحضوربرجنازه هایشان (شرکت درمجالس ترحیم) همانا چاره ای جز این برای شما در برخورد با ایشان نیست. همانا هیچ کس از مردم درزمان حیاتش بی نیاز نیست ومردم برخی بربرخی نیازمندند».(10)آن هنگام که معاویه بن وهب از امام صادق (ع) در مورد چگونگی برخورد با غیرشیعه سئوال می کند؛امام پاسخ می دهد:« به امامانی که به ایشان اقتدا کرده اید بنگرید،وآنگونه که ایشان رفتارمی کنند رفتارکنید.به خدا سوگند ایشان ازبیمارانشان عیادت می کنند وبرجنازه هایشان حاضر می شوند وبه نفع وزیانشان شهادت می دهند وامانت شان را ادا می کنند»(11)

نیزمی فرمایند:«بدورباشید ازهرعملی که موجب عارما گردد،چرا که فرزند بد مایه عارِپدرخود است. برای مامایه زینت باشیدونه مایه زشتی.درمجامعشان نمازبگذارید وبیمارانشان را عیادت کنید ودرتشییع جنازه هایشان حاضرگردید ومبادکه درهیچ خیری برشما پیشی گیرند که شما بدان سزاوارترید».(12)

امام حسن عسگری از قول امام صادق(ع) درتفسیرآیه «قولوا للناس حسنا»می فرماید:«با شیعه وغیرشیعه به نیکویی سخن بگویید».

سفیان بن سعیدازامام صادق(ع)نقل می کند:«رسول خدا هنگامی که می خواست سفردوری برود می فرمودند:«خداوند مرابه مدارابا مردم امرکرد،همانگونه که به اداء فرائض امرکرد». (13)

3- وحدت ا سلامی ازلحاظ اقتصادی

یکی از ابعاد مهم زندگی انسان بُعد اقتصادی اوست که در یک نگاه کلان و در حوزه ی داد و ستدها، فعالیت ها، قراردادها و صادرات و واردات اقتصادی در سطح کشورها از جمله کشورهای اسلامی از اهمیت حیاتی برخوردار است. جهان اسلام با داشتن بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان دارای ظرفیت ها و منابع مختلف فراوان و منحصر به فرد اقتصادی و انسانی هست که از هزینه فرصت های بی نظیر و مزیت های نسبی خاص برخوردار است.

اما با این همه آن طور که باید از همگرایی و وحدت در زمینه ی تعاملات پایدار، هدفمند و بهینه اقتصادی برخوردار نیستند و با رشد اقتصادی و به تبع آن نظام سیاسی و نظامی ضعیف، مورد تاخت و تاز و به یغما رفتن سرمایه های مادی و معنوی آنان توسط دولت های غیر مسلمان و شرکت های چند ملیتی قرار می گیرند. چنانکه همواره هدف آنان از همگرایی های و تشکیل اتحادیه ها اقتصادی و شرکت های عظیم بین المللی، در راستای سلطه و نفع بری اقتصادی بیشتر از منابع کشورهای اسلامی بوده است. به تعبیر دیگر روند کنونی اقتصادِ جهانی به گونه ای است که لازم است کشورهای اسلامی برای حضور فعال در عرصه های تصمیم گیری جهانی، شیوه های مشترک اقتصادی و اجتماعی را در بین خود به وجود آورند؛ و برای ایفای نقش مؤثر در اقتصاد جهانی باید با ملت هایی که اشتراکات فرهنگی دارند، به وحدت و همگرایی اقتصادی روی بیاورند.

یکی از اهداف و کارکردهای وحدت خروج از سیطره سیاسی و اقتصادی دشمن(14) و نجات امت اسلامی از سلطه استکبار است؛ بنابراین در وحدت اقتصادی با نفی تنازع، تکیه بر مشترکات و همدلی و مشارکت با یکدیگر در عرصه های اقتصادی مقابله با سیطره سیاسی و اقتصادی استکبار صورت می گیرد. اصطلاح وحدت اقتصادی بیشتر ناظر به سیاست اعلامی جهان اسلام در حوزه اقتصاد است که از اشتراکات دینی، فرهنگی و اقتصادی آن ها نشأت می گیرد.

بنابراین یکی ازبزرگترین مشکلات کشورهای مسلمان که موجب تسلط کفار برایشان شده و ایشان را در رویارویی در برابر قدرت های بزرگ جهان ناتوان ساخته؛ مشکلات اقتصادی است. اقتصاد اکثرکشورهای اسلامی خاورمیانه وابستگی شدیدی به نفت دارد واین موجب پیشرفت کُند درعرصه های دیگر اقتصادی آنها شده است.ازسویی دیگر وابستگی به کالاهای کشورهای غیر مسلمان وآسیب پذیری زیاد به واسطه این وابستگی دارند،موجب عقب ماندگی و رشد کُند اقتصادی ایشان است. تکنولوژی ها موجود در دست مسلمین عمدتا وارداتی و غیر بومی بوده و در استفاده از آن محتاج کشورهای غیر مسلمان وجود دارد.

از سوی دیگر همکاری های اقتصادی میان مسلمین بسیارضعیف ودرمقابله با همکاری های اقتصادی دشمنان ناچیز است. استقلال و خود کفایی اقتصادی مسلمین تنها درصورتی امکان پذیر است که وحدت و همکاری اقتصادی میان کشورهای مسلمان افزایش یابد.آنچه ازروایات برداشت می شود امامان معصوم(علیهم السلام)درکمک های اقتصادی ومالی خود میان شیعه وسنی فرق نگذاشته وایشان را به همیاری وهمکاری در عرصه اقتصادی ومالی دعوت کرده اند. امام صادق(ع) دراین باره می فرماید: «مسلمان برادرمسلمان است وحق مسلمان بر برادرمسلمانش این است که سیرنباشد درحالی که برادرش گرسنه است.آب نداشته باشد درحالی که برادرش تشنه است.لباس نداشته باشددرحالی که برادرش بی لباس مانده است.لذا چقدربزرگ است حق مسلمان بربرادرمسلمانش »(15)

کمک و توجه به وضعیت اقتصادی برادران مسلمان درروایات مورد تأکید بسیاراست.آنچه دراین زمانه موجب استقلال اقتصادی مسلمانان می شود همکاری درعرصه تکنولوژیک است.کشورهای مسلمان بایستی خود درصدد تولید علم وتکنولوژی باشند وتولیدات علمی وتکنولوژیکی خود رابه دیگر کشورهای مسلمان عرضه کنند،تا با همکاری دراین عرصه چاره ای برای درمان اقتصاد بیمارخود بیندیشند ودرنهایت بتوانندازسلطه اقتصادی بیگانگان رهایی پیدا کرده به خودکفایی برسند.

درسیره عملی اهل بیت(علیهم السلام) می بینیم ایشان ازدستاوردهای اقتصادی خود به همه مسلمین و بلکه همه مردم کمک می کردند.معلّی بن خنیس گوید:«در شبی بارانی امام صادق(ع) به قصد رفتن به ظلّه بنی ساعده ازخانه بیرون آمده ومن هم پشت سرایشان رفتم... تا آنجا که پی بردم انبانی پرازنان همراه امام است.گفتم: فدایت گردم،رخصت می دهی آن رابردارم.فرمود:خیر،خود بایدآنرا بردارم، لیکن توبا من بیا. گوید:تا ظله بنی ساعده باامام(ع) رفتم که درآنجا جمعی راخفته یافتم. امام صادق(علیه السلام) پیش رفته و زیر بار و بنه هر یک قرصی نان به آرامی گذاشت و چون این کارتا آخرین نفر انجام گرفت برگشتیم. درراه ازایشان پرسیدم: آیا اینان همه بر مذهب حق بودند؟فرمود:اگراهل مذهب حق بودند درهمه چیزحتی نمک طعاممان شریکشان می کردیم.» (16) سیره عملی همه ائمه درکمک به نیازمندان بود وهیچ گاه درکمک به نیازمندان چه شیعه وچه سنی امتناع نمی کردند. آری راه درست راهی است که اهل بیت (علیهم السلام) می پیمودند.(17)

در نهایت می توان گفت که اشتراکات دینی و تمدنی، تجانس و همگونی ساختاری و کار کردی، منافع و نیازهای مشترک، احساس تهدید مشترک(18) و ... در جهان معاصر اسلام می تواند در جهت وحدت و همگرایی همه جانبه از جمله همگرایی اقتصادی نقش مؤثّری ایفا کند.

شایان ذکراست در فرهنگ اعتقادی- اقتصادی اسلام، باور به رازقیت خداوند، لازمه پشتیبانی های اقتصادی از سایر مسلمانان و همگرایی اقتصادی برای نیل به عزت مندی، استقلال و خودکفایی اقتصادی کشورهای اسلامی است؛ و اکثر قریب به اتفاق آموزه ها و اصول فقهی و حقوقی اقتصاد اسلامی، یکی از محورهای مشترک و زمینه ساز وحدت جهان اسلام است، چراکه اختلافات چندان خاصی میان دیدگاه فقهی و حقوقی شیعه و سنی در زمینه اقتصاد اسلامی وجود ندارد و همه متفکرانی که به اقتصاد اسلامی اعتقاد دارند، یک بلوک منسجم و یک پارچه هم فکر در زمینه و رویکرد اقتصادی در برابر تفکرات غربی و مارکسیستی هستند.

4- وحدت ا سلامی ازلحاظ اخلاقی

این بحث بسیار مهم یعنی نقش اخلاق در روابط اجتماعی بخصوص در قضیه همبستگی و وحدت میان مسلمانان، باید در تمامی سطوح از عوام و توده‌های مردم تا رهبران و حاکمان استقرار یافته و عملی شود. باید فرهنگ سازی کرد که مردم و حاکمیت بر پایه اخلاق و توجه به بایدها و نبایدهای اخلاقی به سوی اتحاد و وحدت بروند.

البته در این میان نقش عالمان، حاکمان و مسئولان را باید جدی‌تر گرفت. اگر عالمان و رهبران دینی، مذهبی و سیاسی یک جامعه در رابطه با یکدیگر و بزرگان مذاهب و گرایشهای دیگر و همچنین در قبال مردم و رعایا، خطر قرمزهای اخلاقی را رعایت کنند، از توده‌های مردم هم می‌توان چنین انتظاری داشت که «الناس علی دین ملوکهم».

اگر مسلمانان برای اتحاد و انسجام میان خود به دنبال مشترکات می‌باشند، یکی از آن وسایل اشتراک، اخلاق است که می‌توانند حول محور اخلاق گردهم آمده و با تابلو قراردادن ضدارزشها و ضداخلاقها از آن‌ها دوری گزینند. اخلاق اسلامی حکم می‌‌کند که با ایجاد اخوت، توهین و دشمنی و اذیت دیگر مسلمانان را که از اصول ضد اخلاقی است، ممنوع و حرام گردانیم. هرکسی که به اصول اساسی اسلام ملتزم است، مسلمان است و دوستی و محبت با وی واجب و بدرفتاری با او حرام می‌گردد. بنابراین، وحدت امت اسلامی به معنای التزام به احترام تمامی کسانی است که به اصول اسلام معتقد و پایبند هستند و هرگونه بی‌حرمتی، عداوت و کینه علیه آنها، ناروا است. بنابراین در برخورد با دیگران که به لحاظ مذهبی] اعتقادی و فقهی[با ما متفاوتند اما اشتراکاتی همچون انسانیت و پایبندی به اخلاق بین ما وجود دارد، باید رعایت نهایت اخلاق شود.

اخلاق اسلامی آن هدف والایی است که رسول اعظم در پی آن بودند و به تعبیر ایشان مکارم اخلاق هدف اصلی بعثت آن بزرگوار بوده است. رعایت اخلاق اسلامی از ضروریات تعاملات میان مسلمین و بلکه غیر مسلمین است. برخی ازاصول اخلاقی حاکم برروابط میان مسلمین عبارت است از:

1- نیکوسخن گفتن وپرهیزازتوهین وتکفیر:درروایتی ازامام باقر(ع)درتفسیرآیه«قولوا للناس حسنا» وارد است:«بامردم نیکوترازحرفی دوست داریدبه شما بگویند،بگوییدخداوند دشمن لعن،دشنام وطعنه بر مؤمنین است».(19)

2- حسن ظن وپرهیزازعوامل ایجاد کدورت: مسعده بن زیاد ازامام صادق(ع) به نقل ازپدرشان نقل می کند: همانا نبی اکرم گفت:«برشما باد دوری ازسوء ظن،چراکه سوء ظن دروغ دروغ است درراه خدا برادر باشد،آنچنانکه خداوند امرکرده است.ایجاد نفرت نکنید وتجسس نکنید ودشنام گویی نکنید وبعضی بعض دیگرراغیبت نکنید وایجاد نزاع ودشمنی واختلاف نکنید وحسد نورزید که حسد ایمان رامی خورد، همچنان که آتش چوب خشک را می خورد».(20)

3-گفت‌وگوی درون دینی میان مذاهب اسلامی می‌تواند بر پایه‌هایی چون اخلاق گرایی، فرهنگ گرایی برمبنای تعادل ، واقع بینی و خودباوری و نوع دوستی استوار باشد که همگی از اخلاق نیک بشمار می‌روند و اینچنین اندیشه و عملی است که منجر به تفاهم و همبستگی و انسجام می‌شود؛ زیرا زمینه‌های خشونت و تفرقه را که از اخلاقهای بد می‌باشد، محو می‌سازد.

4- اتحاد و همبستگی میان مسلمانان با گرایشها و مذاهب گوناگون ازمصادیق عملی اخلاق نیک بوده و تفرقه، یک صفت رذیله بحساب می‌آید. عدم رعایت اخلاق در عرصه ارتباط میان مذاهب اسلامی، باعث صف بندیها و در نتیجه دور افتان و تفرقه بین آنها می‌شود و این یک آفت بزرگ در راه تحقق همبستگی و وحدت خواهد بود. تقویت و رشد و نشر آموزه‌های اخلاقی همچون تحمل مخالف و احترام به عقاید دیگران درراه تحکیم وحدت و تقریب میان اقشار مختلف امت اسلامی کارساز می‌باشد.

سه شنبه: 23 / 05 / 1403- 8 صفر 1446- 13 آگوست 2024

پانویس ها

1- هر که از پیامبر اطاعت کند، در حقیقت از خدا اطاعت کرده و هر که روی برتابد [حسابش با ماست.] ما تو را بر آنان نگهبان [اعمالشان که به طور اجبار از فسق و فجور حفظشان کنی] نفرستادیم.

2- علامه سید عبد الحسین شرف الدین عاملی، مباحثی پیرامون وحدت اسلامی، ترجمه سید ابراهیم علوی، نشر مطهر ص 39.

3- ر.ک. سید شهاب الدین حسینی، کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه، نشر مرکز تحقیقات مجمع تقریب مذاهب.

4- علامه سید عبد الحسین شرف الدین عاملی، مباحثی پیرامون وحدت اسلامی، همان، فصل 4 ص37

5- عبدالحسین شرف الدین عاملی، الفصول المهمة فی تألیف الامة ص32 چاپ عرفان و نیز احمدبن زاهر سرخسی از بزرگترین شاگردان ابوالحسن اشعری پیشوایِ اشاعره گوید: «چون وقت وفات او رسید اصحاب خود را جمع نموده و گفت: «گواه باشید که من هیچیک از اهل قبله را به خاطر گناهی تکفیر نمی کنم، چرا که همه آنان را در حالی یافتم که به معبود واحدی روی کرده و اسلام جملگی را در برمی گیرد». همچنین نقل قول رهای مشابهی از شخصیت های تابعی و پیشوایان مذاهب فقهی رسیده است. از جمله از اوزاعی حکایت شده که: «به خدا سوگند اگر پاره پاره شوم هیچیک از کسانی که شهادتین گفته باشند را تکفیر نخواهم کرد». و از سفیان بن سعید ثوری نقل شده که: «دشمنی شخص موحد که هوی و هوس او را از حقیقت منحرف کرده باشد روا نیست» و سعید بن مسیّب گفته است: «آنرا که به اسلام انتساب یافته دشمن مدار هرچند به خطا رفته باشد چرا که همه مسلمانان مورد آمرزش واقع خواهند شد.» و چون از حسن بصری درباره دسته جات منحرف سوءال شد، پاسخ گفت: «همه اهل توحید از امت پیامبر(صلی الله علیه و آله) قطعاً در بهشت داخل خواهند شد». و از ابن سیرین روایت شده که «تمامی اهل قبله نجات خواهند یافت.» پیشین: 37 و 38 و نیز ر. ک. فخلعی، محمد تقی، کتاب مجموعه گفتمانهای مذاهب اسلامی ص 35.

6- ر.ک. سید شهاب الدین حسینی، کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه، همان فصل15ـ 97

7- احادیث این بند به نقل از سید شهاب الدین حسینی، کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه. همان ص84 و 86 و 85 می باشد.

8- نهج البلاغه، محمد دشتی، ص618.

9- ر.ک. فخلعی، محمد تقی، کتاب مجموعه گفتمانهای مذاهب اسلامی همان، ص73-71.

10- به نقل از سید شهاب الدین حسینی، کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه، ص75.

11- همان.

12- «إیّاکم أن تعملوا عملاًیعیرونا فانّ ولدالسُّوء یعیروالدهُ بعمله کونوا لمن انقطعتم الیه زیناً ولا تکونوا علیه شیناً صلوافی عشایرهم و عودوا مرضاهم و اشهدوا جنایزهم و لایسبقونکم الی شی ء من الخیرفانتم اولی به منهم» فخلعی،محمد تقی،کتاب مجموعه گفتمانهای مذاهب اسلامی، همان.کلینی،الکافی،ج2، ص219،باب التقیه،ح11

13- به نقل از سید شهاب الدین حسینی، کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه فصل 11 ص92 .

14- بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار شرکت کنندگان در همایش کنفرانس وحدت اسلامى ۱۳۸۵/۵/۳۰.

15- به نقل از سید شهاب الدین حسینی، کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه همان ص87؛بحار، ج71، ص 221.

16- ر.ک. فخلعی، محمد تقی،کتاب مجموعه گفتمانهای مذاهب اسلامی همان،ونیزاصول کافی، ج4، ص8، باب صدقة اللیل، ح3.

17- محمد حسین طارمی،انسجام اسلامی درسیره اهل بیت(علیهم السلام)،پگاه حوزه،3 شهریور1386، شماره 213 .

18- محمدرضا حافظ نیا سید هادی زرقانی، چالش های ژئوپلیتیکی همگرایی در جهان اسلام، پژوهش های جغرافیای انسانی دوره ۴۴ تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۸۰)

19- به نقل ازسید شهاب الدین حسینی،کتاب الوحده الاسلامیه فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه همان ص94.

20- همان.

منابع

1- حسین الهی قمشه ای، گیرنده فیه ما فیه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.

2- سیدمحمد بهشتی، محیط پیدایش اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلام، 1367.

3- سید محمدحسین طباطبائی، المیزان، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی، ج 16.

4- علی شریعتی، امت و امامت به نقل از بولتن اندیشه 5 - 7 تهران، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، 1375.

5- محمدعلی زکریایی، فلسفه و جامعه شناسی سیاسی، (قسمت دوم) تهران، الهام، 1373.

6- محمدابراهیم، آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، 1366.

7- سیدرضی، نهج‌البلاغه ، محمد دشتی ، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1384ش.

8-نهج الفصاحة ، علی کرمی فریدنی ، قم ، حلم، 1384ش.

9- ابن هشام، السیرة النبویة، ج2 ، بیروت، دارالکتاب العربی، 1999 م.

10- آقابخشی ، علی و افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار، 1379ش.

11- اباذری ، عبدالرحیم، ملامهدی نراقی؛ منادی اخلاق، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل، 1384 ش.

12- الدسوقی، محمد، منهج التقارب بین المذاهب الفقهیة ، بیروت، دارالتقریب، 1994 م.

13- موسوی خمینی، روح‌الله ، چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار ، 1376 ش.

14- وحدت از دیدگاه امام خمینی(ره) ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار، 1386ش.

15- جمعی از اندیشمندان ، استراتژی تقریب مذاهب اسلامی ، تهران، مجمع تقریب، 1384ش.

16- افشار، اسدالله(1393)، تفسیری بر قرائت دینی از وحدت( براساس آراء واندیشه های اما م خمینی"ره" )، تهران: سفيرارد هال.